Onaj ko vlada naftom, vlada državama, onaj ko vlada hranom, vlada ljudima, a onaj ko vlada novcem, vlada cijelim svijetom, rečenica je koja se pripisuje bivšem američkom državnom sekretaru Henriju Kisindžeru, koja suštinski najpreciznije opisuje američku spoljnu politiku od kraja Drugog svjetskog rata do danas.
Procjenjuje se da su 1944. godine američke Federalne rezerve u svojim trezorima držale oko 70 odsto svjetskog monetarnog zlata, što je američki dolar u tom trenutku činilo jedinom svjetskom valutom koja ima zlatnu podlogu, dok su valute svih ostalih država bile vezane za dolar.
Amerikanci su uspjeli da svoju valutu ostatku svijeta već tokom pedesetih godina prošlog vijeka nametnu kao obaveznu rezervnu valutu. Međutim, mit o američkom dolaru koji je konvertibilan za zlato počeo je da blijedi već krajem šezdesetih godina prošlog vijeka kada su Francuska i druge zemlje sve više počele da traže zlato u zamjenu za nešto što su tada počele da percipiraju kao „inflatorni dolar“.
Države širom planete su postale svjesne da im SAD u zamjenu za dolare koje drže više ne garantuju zlatom, već da im na taj način samo izvoze svoju sopstvenu inflaciju.
Epilog te neprijatne situacije je bio takozvani „Niksonov šok“, kada je taj američki predsjednik u avgustu 1971. godine svijetu obznanio da Bretonvudski sporazum više ne važi u dijelu dolarske konvertibilnosti za zlato i da je od tog trenutka oslobođen od bilo kakve veze sa tim plemenitim metalom. Ostatak planete ni nakon toga nije imao drugog izbora do da se pomiri sa inflacijom papira koji se zovu — dolar.
Tadašnja američka administracija našla je prilično „elegantno“ rešenje za izlazak iz krize u koju je Amerika zapala, što se moglo vidjeti već 1973. godine kada su kreirani vještački naftni šokovi koji su cijene nafte za samo nekoliko mjeseci podigle za čitavih 400 odsto i stvorile ono što će Henri Kisindžer nazvati „petrodolarom“.
Šema je bila vrlo prosta i jednostavna. Čitavom svijetu je za ukupan razvoj ekonomije kao ključni činilac bila potrebna nafta, a Vašington je tajnim dogovorom iz 1975. godine obezbijedio da arapski OPEK odbije da proda i kap nafte za bilo koju valutu osim za američke dolare, što je dolar učinilo vrijednijom i poželjnijom valutom za držanje u odnosu na konkurente.
Najkraće rečeno — dolar je svoju zlatnu podlogu zamijenio za naftu.
Od tada pa do danas moć Sjedinjenih Država kao globalne supersile počiva na dva ključna stuba — „najmoćnijoj“ vojsci i dolaru kao nespornoj svjetskoj rezervnoj valuti koja Vašingtonu omogućava da kontroliše globalnu ekonomiju.
Kina i Rusija stvaraju alternativu dolarskom monopolu
Međutim, u poslednje vrijeme nešto je po Ameriku krenulo po zlu i dolar kao glavni stub američke moći više nije nedodirljiv, a njegova moć se svakim danom sve više kruni.
To se naročito vidi u poslednjih nekoliko godina i mjeseci kada svijet prisustvuje nečemu što bi se moglo okarakterisati kao stvaranje nove nezavisne alternativne rezervne valute za nacije koje žele da se zaštite od monopola američkog dolara i čestih napada Ministarstva finansija SAD, Vol strita i predatorskih hedž fondova.
Zapravo je riječ o izgradnji ključnog elementa nacionalnog suvereniteta nezavisnih država, jer se danas sistem dolara od strane Amerike upravo koristi za uništavanje ekonomskog suvereniteta ostatka svijeta.
Glavne arhitekte i vođe čitavog projekta su Kina i Rusija, jedine države na planeti koje su dovoljno velike i moćne da mogu da izguraju taj posao do kraja.
Već godinama unazad poznato je da su te dvije države najveći svjetski kupci zlata na međunarodnom tržištu, a poslednjih mjeseci konačno je mnogo jasnije zašto to rade. Velika strategija konačno izlazi na površinu, a sastoji se od dvije ključne komponente.
Prva se odnosi na uspostavljanje sistema međusobnog poravnanja PVP (payment-versus-payment) za transakcije između ruske rublje i kineskog juana, kojim se iz rusko-kineske trgovine eliminiše dolar, a koja postaje sve značajnija i po obimu i vrijednosti. S tim u vezi, procjenjuje se da bi ona do kraja godine trebalo da dostigne vrijednost od oko 80 milijardi dolara, što je povećanje od 30 odsto u odnosu na 2016. godinu.
Ipak, to je samo generalna proba za ono što sledi. Stvarni cilj je nedavno zvanično objavljen na sajtu Kineskog sistema za spoljnu trgovinu (China Foreign Exchange Trade System — CFETS), kada je Kina najavila da planira da uvede sličan sistem međusobnog platnog poravnanja poput onog uspostavljenog sa Rusijom, za juanske transakcije i sa drugim državama i valutama baziranim na kineskoj inicijativi „Pojas i put“.
Upravo na ovom mjestu se vjerovatno i najbolje otkriva zamisao te velike igre i prave svrhe inicijative „Pojas i put“ koja bi na prostoru Evroazije potencijalno trebalo da lansira jednu „novu“ integralnu valutnu sa zlatnom podlogom, koja bi trebalo da promijeni globalni balans moći prvenstveno u korist nacija Evroazije, počevši od Rusije i nacija Evroazijske ekonomske unije, pa do Kine i širom Azije…
Podsjećanja radi, inicijativa „Pojas i put“ je megalomanski projekat izgradnje infrastrukture i brzih željeznica širom Evroazijskog kontinenta, u kojem je trenutno zainteresovano ili učestvuje 67 zemalja koje generišu trećinu svjetskog BDP-a, čiji se troškovi procjenjuju na hiljade milijardi dolara i koji bi potencijalno trebalo da transformiše svjetsku trgovinu i globalna pravila igre.
Druga ključna komponenta velikog dizajna je takođe postala jasna nedavno, a prvenstveno se odnosi na promjenu pravila kada je u pitanju trgovina naftom, što je bez sumnje direktan udar na hegemoniju američkog dolara.
S tim u vezi, Kina je prije nekoliko mjeseci kao najveći svjetski kupac nafte javno obznanila da se sprema da na berzama u Šangaju i Hong Kongu lansira naročitu vrstu ugovora za trgovinu naftom koji će biti izraženi u juanima i takođe istovremeno konvertibilni za zlato. Analitičari su odmah naravno primijetili da je i ovdje namjera Kine da za početak na azisjkom tržištu omogući svim zainteresovanim stranama da zaobiđu trgovinu naftom u dolarima, tako što će trgovati sa juanima za koje Narodna banka Kine garantuje protivrijednost u zlatu. To je, razumije se, odmah otvorilo mogućnost za države poput Rusije, Irana, Venecuele i drugih koje se nalaze pod sankcijama SAD da zaobiđu embargo.
Cjelokupna zamisao je, naravno, ponovo krajnje jednostavna, i zasniva se na trouglu nafta–juan–zlato, što posve objašnjava neutoljivu kinesku glad za zlatom u proteklim godinama, a ono od čega SAD zaista podilazi jeza jeste mogućnost da Kina kao glavni kupac nafte u jednom trenutku atraktivnošću svoje ponude i rastućim uticajem postepeno natjera i zemlje OPEKA-a, u prvom redu Saudijsku Arabiju, da i ona pristane na trgovinu nafte u juanima, što bi bila konačna prekretnica i definitivni uvod u kraj ere petrodolara…
Sve u svemu, Kina i Rusija su sporazumom o uvođenju direktne bilateralne trgovine, sa predlogom da to isto učine i sve ostale zemlje duž novog „Puta svile“, kao i lansiranjem novih atraktivnih juanskih ugovora za trgovinu naftom, na ozbiljnom putu da udare kamen-temeljac za stvaranje održive alternative američkom dolaru kao glavnoj rezervnoj valuti.
Ono što je do prije samo 5, 10 godina izgledalo nezamislivo, danas se ostvaruje brže nego što su mnogi mogli i da zamisle. Naročito je ubrzan proces takozvane internacionalizacije juana, koji je već sada primljen u MMF kao jedna od pet glavnih rezervnih valuta sa specijalnim pravom vučenja i sa tendencijom da u dogledno vrijeme sa dugog mjesta potisne evro koji trenutno ima učešće od oko 20 odsto u svjetskim deviznim rezervama.
Porođajne muke novog multipolarnog svijeta i dalje su u toku, ali već sada je izvjesno da će 21. vijek izgledati bitno drugačije od prethodnog. Koliko je dolar za Ameriku osjetljiva tema vjerovatno najbolje govore primjeri zemalja poput Iraka i Libije koje su praktično uništene zbog ideja da svoju trgovinu naftom zamijene nekom drugom valutom.
Na svu sreću SAD se nikada neće usuditi da takav eksperiment pokušaju sa moćnom Rusijom ili Kinom. U međuvremenu, čini se da za zainteresovanu javnost jedino ostaje pitanje da li je to na tlu Evroazije na pomolu rađanje nove jake internacionalne svjetske valute sa zlatnom podlogom? I u konačnici, da li je najozbiljniji kandidat za tu ulogu trenutno kineski juan?
