Pronašao zemne ostatke cara Dušana, a onda ih telom štitio od uništenja: Ko je bio Radoslav Grujić
© Foto : Sputnjiku ustupila Univerzitetska biblioteka "Svetozar Marković"
Pratite nas
Sveštenik i akademik, čovek koji je pronašao zemne ostatke cara Dušana i spasio mošti cara Uroša i kneza Lazara pred naletom ustaša, prof. dr Radoslav Grujić, posle rata zaboravljen, sada je otrgnut od zaborava izložbom u Univerzitetskoj biblioteci „Svetozar Marković“.
Više od 100 predmeta – Grujićevi članci, njegove poklon knjige biblioteci, pisma iz prepiske sa Dimitrijem Ruvarcem, publikacije i novinski članci o Grujiću svedoče o njegovom doprinosu očuvanju istorijskog sećanja srpskog naroda.
Čuvar srpskog sećanja
Radoslav Grujić, osnivač Muzeja Srpske pravoslavne crkve i Muzeja Južne Srbije, osnivač i urednik brojnih časopisa, vrstan poznavalac i tumač starih rukopisa i artefakata, zaslužan je za očuvanje srpske i svetske kulturne baštine.
„Bio je glavni autoritet za kamenu plastiku i prevođenje srpskih srednjovekovnih spisa, čovek koji je osnovao časopis 'Glasnik Južne Srbije' i sarađivao sa 29 časopisa. Njegov naučni rad je bio zaista fascinantan“, kaže za Sputnjik jedan od autora izložbe „Otrgnut od zaborava akademik prof. dr Radoslav Grujić (1878-1955)“, Milutin Šahović.
Rođenje u Zemunu u tadašnjoj Austrougarskoj i bio je učenik bogoslovije u Sremskim Karlovcima. Studirao je prava u Beču i filozofiju u Zagrebu, a tokomPrvog svetskog rata bio je uhapšen i zatvoren.
Po završetku rata radio je kao profesor u Beogradu, a zatim je prešao na novoosnovani Filozofski fakultet u Skoplju gde je predavao nacionalnu istoriju i bio dekan u dva navrata.
Crkva Svetih Arhangela gde je Radoslav Grujić pronašao zemne ostatke cara Dušana
© Foto : Sputnjiku ustupila Univerzitetska biblioteka "Svetozar Marković"
Otkriće zemnih ostataka cara Dušana
Čitav svoj život posvetio je borbi protiv zaborava i 1927. godine je prilikom iskopavanja srušene Crkve Svetih Arhangela kod Prizrena pronašao zemne ostatke cara Dušana.
„Grujić u knjizi 'Preliminarni izveštaj o iskopavanju Crkve Svetih Arhangela' piše detaljno o tome šta je sve pronašao tamo, da tu niko nije dolazio od 17. veka, da je crkva zarasla u korov. On je bio siguran da je pronašao zemne ostatke cara Dušana. Mi smo pronašli i hristovulju iz 1862, kopiju prave hristovulje gde piše da car Dušan osniva manastir Svetog Arhangela Gavrila pokraj Prizrena. Tako da je Grujić nesumnjivo utvrdio da su to zemni ostaci cara Dušana“, kaže koautor izložbe Igor Živanović.
Vrativši se u Beograd ostatke cara Dušana je poneo sa sobom i tokom Drugog svetskog rata ih je čuvao u drvenoj kutiji, u fiocisvog radnog stola. Prema pričama, iz straha da ne budu uništene tokom bombardovanja 6. aprila 1941. Grujić je legao preko sanduka i svojim telom štitio ostatke najvećeg srpskog cara.
Ostaci groba cara Dušana
© Foto : Sputnjiku ustupila Univerzitetska biblioteka "Svetozar Marković"
Kada je njegovom zaslugom osnovan Muzej Srpske pravoslavne crkve, čiji je upravnik bio do kraja života, preneo je kosti cara Dušana u njega i tu su bile do 1968. kada su pohranjene u Crkvi Svetog Marka na Tašmajdanu.
Pisma, članci i knjige
Od 1937. Godine Radoslav Grujić je bio profesor istorije Srpske crkve na Bogoslovskom fakultetu u Beogradu. Dopisni član Srpske kraljevske akademije postao je 1939.
Živanović za Sputnjik kaže da su pripremajući izložbu u svojim fondovima pronašli dva pisma koja je Grujić pisao Ruvarcu, doktorski rad koji je zbog ratnih prilika odbranio tek 1919, preko 200 članaka koje je objavljivao u istorijskim, geografskim, bogoslovskim časopisima, zatim oko 60 knjiga Radoslava Grujića i dvadesetak knjiga koje je on lično poklonio Univerzitetskoj biblioteci što potvrđuje pečat na svakoj od njih:
„Pronašli smo i članke o Radoslavu Grujiću koje su pisali profesori, akademici, naučnici i istoričari, kao i popis knjiga koje je Grujić posedovao. Reč je o knjigama iz 17. i 18. veka - stari srpski rukopisi, knjige o istoriji Srbije, srpske crkve i srpskog jezika, izdanja na bugarskom i ruskom jeziku. Taj popis broji 427 strana. Zamislite koliko je onda knjiga Radoslav Grujić imao u svom stanu“.
Popis knjiga koje je Radoslav Grujić posedovao ima 427 strana
© Sputnik / Marija Jakovljević
Prepiska sa Dimitrijem Ruvarcem
Živanović kaže da Grujićeva pisma pokazuju da je on stalno samo radio:
„U pismu iz 1905. godine Radoslav Grujić se izvinjava Dimitriju Ruvarcu što nije uspeo za dve nedelje da napiše članak od 38 strana i što je morao da produži za četiri nedelje. Zamolio je Ruvarca da mu pogleda taj članak i uradi neku vrstu lekture pa ako je nešto pogrešio da ispravi. Pošto su se članci štampali u časopisima, zamolio je da mu se odštampa još sto komada tog članka da bi podelio bibliotekama, profesorima, prijateljima. Bio je zaista fascinantna ličnost“.
U drugom pismu iz 1902. godine Grujić je čestitao Dimitriju Ruvarcu postavljanje na mesto urednika „Srpskog siona“ i izrazio nadu da će pod njegovim uredništvom „Srpski sion“ doneti „obilne koristi srpskoj crkvi, sveštenstvu i srpskom narodu“.
Pisma Radoslava Grujića
© Sputnik / Marija Jakovljević
Knjiga „Propast manastira Marče“ iz legata Jovana Vujića otkriva još jednu zanimljivu priču o Grujiću i Ruvarcu:
„Joca Vujić, srpski bibliograf, dobrotvor, vlasnik prvog privatnog muzeja u Srbiji, 1932. godine poklonio je preko 10.000 knjiga Beogradskom univerzitetu i Univerzitetskoj biblioteci. To su knjige iz 18. i 19. veka. Pečat na knjizi 'Propast manastira Marče' otkriva da je ta knjiga pripadala Vujiću, ali kada se ona otvori, piše da Radoslav Grujić poklanja knjigu Dimitriju Ruvarcu. Naime Ruvarac je 1914, usled bolesti i nemaštine, najbogatiji deo svog književnog fonda prodao Joci Vujiću, a preostalih 300 knjiga poklonio Univerzitetskoj biblioteci, tako da smo i tu nedoumicu razrešili“.
Izložba „Otrgnut od zaborava akademik prof. dr Radoslav Grujić (1878-1955)“
© Sputnik / Marija Jakovljević
Spasavanje moštiju tokom rata
Tokom Drugog svetskog rata Radoslav Grujić je radio na zbrinjavanju srpskih izbeglica iz ratnih područja i na prikupljanju materijala i svedočanstava o genocidu nad Srbima.
„Aprila 1942. kada je krenula ustaška ekspedicija na teritoriji tadašnje NDH, na Fruškoj Gori, u opasnost su došli svi srpski manastiri. Profesor Grujić je lično poznavao oficira nemačke okupacione vojske u Beogradu, majora barona Johana Albrehta fon Rajsvica, koji je i sam bio naučnik i imao osećaj za značaj svetske kulturne baštine. Molbe i preklinjanje profesora Grujića naišle su na njegovo razumevanje te je on obezbedio logistiku da se relikvije i svetinje iz srpskih manastira na Fruškoj Gori prebace u Beograd“, kaže Šahović.
Mošti srpskih svetitelja kneza Lazara iz manastira Bešenovo, cara Uroša iz manastira Jazak i despota Stefana Štiljanovića iz manastira Šišatovac, sa 30 vagona sakralnih predmeta, prebačeno je u okupirani Beograd, a mošti su položene u Sabornoj crkvi.
Mošti srpskih svetitelja u Sabornoj crkvi u Beogradu, "Novo vreme", 24. aprila 1942.
© Foto : Sputnjiku ustupila Univerzitetska biblioteka "Svetozar Marković"
Gubitak nacionalne časti
Baron fon Rajsvic se nakon rata vratio u Nemačku i do kraja života radio kao profesor na Univerzitetu u Minhenu, ali Grujić je osuđen za saradnju sa okupatorom i kažnjen udaljavanjem sa Beogradskog univerziteta i gubitkom nacionalne časti.
U presudi od 3. aprila 1945. kao ključni dokaz protiv njega naveden je predlog Nedićevoj vladi da organizuje Odbor za registrovanje i opis uništenih srpskih nacionalnih dragocenosti za vreme Drugog svetskog rata, rad sa fon Rajsvicem na spasavanju mošti, kao i to što su njegova predavanja na Kolarčevom univerzitetu prenošena na Radio Beogradu, tada u službi nemačkih okupacionih vlasti.
Posleratne godine proveo je u velikoj materijalnoj oskudici. Do kraja života se bavio istraživanjem istorije crkve u Muzeju srpske crkve i Patrijaršijskoj biblioteci.
Članovi uredništva Glasnika Istorijskog društva u Novom Sadu
© Foto : Sputnjiku ustupila Univerzitetska biblioteka "Svetozar Marković"
Umro je 1955. Tokom lečenja na Hvaru. Sahranjen je na Novom groblju u Beogradu u prisustvu uglavnom crkvenih velikodostojnika. Opelo mu održao patrijarh srpski Vićentije Drugi.
Godine 1992. ispunjena mu je želja pa su njegovi posmrtni ostaci, kao i njegove supruge preneti u manastir Grgeteg na Fruškoj Gori koji je tokom rata pokušao da zaštiti od ustaša.
Rehabilitovan je odlukom Višeg suda u Beogradu 14. marta 2014, vraćenamu je nacionalna čast i danas jedna ulica na Vračaru nosi njegovo ime, a u Zemunu mu je postavljena bista.
„Srpski narod je doživeo veliku tragediju 1941. godine kada je spaljena Narodna biblioteka Srbije na Kosančićevom vencu. Mi smo tim činom nemačkih agresora osakaćeni. Da nije bilo profesora Grujića, bili bismo dodatno osakaćeni kao narod. Suština je u očuvanju kulturnog blaga naroda i njegovog kontinuiteta u vremenu. Po meni najveći doprinos profesora Grujića je upravo u tome“, smatra Milutin Šahović.
