Istorija dolaska ikone u Crnu Goru počinje nakon Oktobarske revolucije kada su, posredstvom mnogobrojne ruske emigracije, do kralja Aleksandra Karađorđevića stigle neke od najvrjednijih hrišćanskih svetinja — dio Časnog krsta, desnica Svetog Jovana Krstitelja i ikona Bogorodice Filerimske.
Relikvije su neko vrijeme bile čuvane u Crkvi Svetog apostola Andreja Prvozvanog u Belom dvoru na Dedinju, nakon čega ih je kralj Petar II Karađorđević, zakoniti nasljednik svoga oca kralja Aleksandra, u aprilu 1941. godine, neposredno pred napuštanje Kraljevine Jugoslavije poslije nacifašističkog napada na svoju zemlju, zavještao i predao Mitropoliji crnogorsko-primorskoj i manastiru Ostrog.
Nažalost, rđavo vrijeme i splet nepovoljnih okolnosti učinili su da relikvije ni tu ne nađu mira, pa su 1952. godine, u okviru jedne policijske akcije u manastiru Ostrog, zapisnički izuzete od strane tajne komunističke policije, a prema kazivanju protojereja-stavrofora doc. dr Velibora Džomića, dogodilo se da su od 1978. godine te tri svetinje prvi put, u njihovoj dvije hiljade godina dugoj istoriji, razdvojene, odnosno, preciznije — „da su ateisti i bogoborci vrlo namjerno narušili njihovu duhovnu cjelinu“.
„Komunističke vlasti su ih držale u depou Udbe sve do 20. januara 1978. godine kada su dio Časnog Krsta i desnicu Svetog Jovana Krstitelja vratili Mitropoliji crnogorsko-primorskoj, a ikonu Bogorodice Filerimske su, do daljnjeg i privremeno, na čuvanje predali Narodnom muzeju Crne Gore. Važno je da se zna da je u tom periodu od 26 godina, odnosno od 1952. do 1978. godine, ikona Bogorodice oskrnavljena i opljačkana. Oni koji su je izuzeli da bi je čuvali do okončanja krivičnog postupka, koji je vođen protiv arhimandrita Leontija (Mitrovića), ukrali su njen centralni dragulj, a što se vidi kada se uporede fotografije prilikom izuzimanja u Ostrogu i njene predaje na privremeno čuvanje u Narodni muzej. Postoji i kratki video zapis o tome kako su svetinje izgledale 1952. godine u manastiru Ostrog, a vidimo kako ikona izgleda danas“, kaže otac Džomić u razgovoru za Sputnjik.
Od tada, prema riječima oca Džomića, traje „atak na duhovno jedinstvo tri svetinje“, zbog činjenice da je ikona Bogorodice Filerimske deponovana u tzv. Plavu kapelu u Narodnom muzeju na Cetinju, koja, kako kaže, „predstavlja profani i neprikladan prostor za takvu svetinju“.
Već decenijama Mitropolija crnogorsko-primorska zahtijeva da ikona bude vraćena tamo gdje ona suštinski pripada, a to je u — hram Božiji, u crkvu. Međutim, za sada od strane crnogorskih vlasti nije bilo sluha za jedan takav zahtjev, a otac Džomić koji je i koordinator Pravnog savjeta Mitropolije Crnogorsko-primorske, kaže da sudski i parnični postupak po ovom pitanju od strane Mitropolije još nije pokrenut, ali da to ne znači da ga neće biti.
„Naš dosadašnji stav je, prije svega, predstavljao izraz želje da sa državnim organima, a tu prije svega mislim na Vladu Crne Gore, dođemo do najboljeg rešenja mirnim putem. U jednom momentu je sve već bilo dogovoreno i završeno. Vlada Crne Gore i Ministarstvo kulture su svojevremeno opredijelili 200.000 maraka za izgradnju paraklisa pri Cetinjskom Manastiru u kome bi privremeno bile objedinjene sve tri svetinje. Međutim, iz ideološko-politikantskih razloga se potom jednostrano odustalo od strane Vlade“, kaže naš sagovornik.
Mitropolija se takođe oštro protivi i namjeri cetinjskih opštinskih vlasti da ikona Bogorodice Filerimske bude smještena u Cetinjskoj pećini koja bi iznutra bila futuristički ozidana, što bi suštinski bio pravi paganski hram za jednu svetinju, a otac Džomić podsjeća i na činjenicu kako bi to značilo da bi sama ikona u tom slučaju bila i fizički ugrožena zbog izloženosti Cetinjske pećine poplavama.
„Smatram da je to jedan od najprimitivnijih i najnecivilizovanijih ataka na ikonu Bogorodice od kad je nastala. Mislim da je i sef Udbe bolje mjesto za ikonu od te pećine iz koje je osamdesetih godina 20. vijeka potopljeno Cetinje. S druge strane, rekonstrukcija cetinjske pećine već je duboko zagazila u nezakonite, protivpravne tokove i Mitropolija će, sasvim izvjesno, protiv odgovornih za to podnijeti krivične prijave. Protiv svakog od njih bez izuzetka“, naglašava otac Džomić.
Podsjećanja radi, ikonu Bogorodice Filerimske po predanju je naslikao Sveti apostol Luka i ona predstavlja jednu od prvih ikona Presvete Bogorodice, a kako kaže otac Džomić, „nikada nikome iz Crkve tokom dvije hiljade godina hrišćanstva nije palo na pamet ni da razmišlja, a kamoli da procjenjuje vrijednost ikone Filerimske ili ostalih svetinja“, dodajući da „nema novca, niti blaga na zemlji koje bi moglo da predstavlja ekvivalencu bilo kojoj svetinji, a posebno ne takvima kao što su tri svetinje“ koje se danas nalaze u Crnoj Gori.
Crnogorska javnost je utoliko više bila više zaprepašćena i šokirana kada je prije nekoliko dana radnik Narodnog muzeja na Cetinju Aleksandar Berkuljan prikazao slike na kojima se vidi da se usled lošeg tretiranja i nebrige nadležnih, ikona Bogorodice Filerimske danas nalazi u „užasnom stanju“, gdje se vidi da je površina ikone „ekstremno degradirana“ i da se radi o inkaustici, odnosno slici koja je rađena voštanom bojom (tintom otopljenom u vosku), a ne tehnikom ulje na platnu ili temperom, kako se ranije mislilo.
Okvir slike je takođe oštećen, što datira još od devedesetih godina kada je Cetinje posjetila italijanka Đovanela Feraris Barte, pri čemu je za potrebe njenog istraživanja ikona prvi put rastavljena, a okvir oštećen nestručnim rukovanjem nadležnih.
Da nevolja bude veća, prema mišljenju Berkuljana, službenika Narodnog muzeja, koji je imao priliku da izbliza proučava ikonu, Crna Gora nema dovoljno tehničkih i stručnih kapaciteta da zaustavi propadanje ikone i da je na neki način obnovi.
„Koliko ja znam, niko se kod nas ne bavi inkaustikom, niti konzervacijom voštane boje. Tu je i problem temperaturnih otklona. Ako je veća temperatura, postoji opasnost da se boja istopi ili otpadne. Ikona je već u fazi kada izgleda kao krljušt. Ispucala je čitavom svojom površinom“, rekao je Berkuljan.
Zbog svega navedenog, u Mitropoliji su u potpunosti nezadovoljni maćehinskim odnosom države prema ikoni Bogorodice Filerimske, pa otac Velibor Džomić poručuje da su u ovakvo stanje svetu relikviju mogli da dovedu samo savremeni „mrzitelji ikona i ikonoborci“.
„To je samo jedan od primjera neviđenog skrnavljenja ikone. To je nova vrsta ikonoborstva i riječ je o novim ikonoklastima u 21. vijeku. Onakve stvari koje su učinjene na ikoni, a koje nam je argumentovano prikazao Aleksandar Berkuljan, mogli su da učine ne samo nestručni ljudi, nego savremeni ikonoklasti — mrzitelji ikona i ikonoborci. I to sve da bi jedna Italijanka, iz ko zna kakvih razloga i pobuda, a zna se za čiji interes, mimo naučnih institucija Crne Gore, pisala nekakvu svoju knjigu o ikoni. To je velika sramota i to onih koji su godinama kontaminirali javni prostor i trovali crnogorsku javnost neistinama da je Crkva koja je stvorila i očuvala svetinje kroz sve prethodne vjekove ’vršila devastaciju‘. Sramota do neba, ali ne vidim da tim tipovima od toga crvene obrazi. Ipak, očekujem hitnu reakciju tužilačkih i sudskih organa“, jasan je otac Džomić.
