Osamdeset godina otkako je sovjetska vojska oslobodila Varšavu: Kako su tekle borbe
© Sputnik / Zelma
Pratite nas
Danas se navršava 80. godišnjica otkako je sovjetska armija oslobodila Varšavu od nacističkog okupatora. Vislo-Odarsku operaciju izvele su snage Prvog beloruskog fronta i Prve armije poljske vojske. Grad je bio pod nemačkom okupacijom od 28. septembra 1939. godine.
Od 1940. godine na teritoriji Poljske delovale su snage otpora koje su se bez prestanka borile protiv okupatora.
Za oslobođenje zemlje borile su se različite oružane formacije: bilo je i mešovitih partizanskih odreda, kojima su rukovodili sovjetski oficiri, koji su se iz raznih razloga našli na neprijateljskoj teritoriji.
Ove grupe sastojale su se od ljudi različitih političkih stavova, ali ujedinjenih istim ciljem borbe protiv zajedničkog neprijatelja.
Glavne snage su bile: Armija Krajova (AK), orijentisana na poljsku vladu u emigraciji u Londonu, i prosovjetska Armija Ludova.
Predstavnici AK, prema rečima komandanta Prvog Beloruskog fronta maršala Sovjetskog Saveza Konstantina Rokosovskog, odnosili su se prema sovjetskim vojnicima koji su stupili na poljsku teritoriju nadmeno, odbacivali su predlog o interakciji u borbama protiv nemačko-fašističkih snaga. Isticali su da su potčinjeni samo poljskoj vladi u emigraciji i njenim punomoćnicima. Njihovo ponašanje je bilo definisano: „Nećemo primenjivati oružje protiv Crvene armije, ali ne želimo ni bilo kakve kontakte“.
Prvog avgusta 1944. godine snage AK su u skladu sa svojim kodnim imenom „Bura“ podigle ustanak u Varšavi u cilju njenog oslobođenja bez pomoći sovjetskih snaga i kako bi osigurali mogući povratak poljske vlade u emigraciji u Poljsku.
Smatralo se da bi u slučaju uspeha to bi mogla da iskoristi poljska vlada u emigraciji kao argument u političkoj borbi protiv Poljskog komiteta za nacionalno oslobođenje, formiranog u julu 1944. godine i Nacionalna Vlada Poljske, kao i u pregovorima sa saveznicima, pre svega SSSR, o posleratnom državnom uređenju Poljske.
Međutim, dobro naoružani nemački garnizon Varšave, koji je brojao oko 15 hiljada ljudi, pružio je ozbiljan otpor. Ubrzo je pojačan jedinicama SS i policije i brojao je gotovo 50 hiljada ljudi. Pokušaj snaga Prvog Beloruskog fronta da forsira Vislu i spoji se sa pobunjenicima okončan je neuspehom. Drugog oktobra je komanda AK kapitulirala. Devedeset odsto leve obala Varšave je gotovo bilo uništeno. Ustanak koji je trajao 63 dana pretrpeo je poraz.
Sovjetski štab je u okviru strateške Vislo-Odarske operacije pripremio Varšavsko-Poznanjsku operaciju. Početkom januara 1945. godine snage Prvog Beloruskog fronta (BF) pod komandom maršala Žukova zauzimale su liniju duž zapadne obale reke Visle, zadržavajući teritorije u okruzima Magnuševa i Pulave.
Sovjetska komanda planirala je da rasparča neprijateljsku grupu i uništi je po jedinicama.
Trebalo je da poljske jedinice prve uđu u grad.
Varšavsko-Poznanjska ofanzivna operacija počela je 14. januara 1945. godine.
Bataljoni sovjetskih snaga napadali su na magnuševskom i pulavskom području na frontu od više od 100 kilometara.
Već prvog dana sovjetske jedinice probile su neprijateljsku odbranu u dubini do 20 kilometara. Dana 15-16. januara neprijateljska odbrana bila je konačno probijena.
Šezdeset prva armija pod komandom general-pukovnika Belova prilazila je poljskoj prestonici sa juga.
Četrdeset sedma armija general-majora Franca Perhoroviča počela je ofanzivu 15. januara. Sledećeg dana armija Perhoroviča odbacila je protivnika preko reke Visle i forsirala reku severno od Varšave. Šesnaestog januara na varšavskom delu fronta, nakon artiljerijske pripreme, u ofanzivu su krenule i poljske jedinice. Jedinice Prve poljske armije forsirale su Vislu, zauzele teritorije na području Varšave i pokrenule borbe na njenoj periferiji.
7 Septembar 2024, 20:40
Prvi pokušaj forsiranja zaleđene Visle 16. januara hitlerovci su odbili jakom mitraljesko-artiljerijskom vatrom. Ofanziva je uspela tek kad je pao mrak.
Ofanziva jedinica 61. i 47. armije sa juga i severa olakšalo je i kretanje poljske armije. Glavne snage Druge gardijske tenkovske armije su odlično napredovale, a Nemci su počeli da povlače snage iz Varšave. U osam sati ujutru 17. januara 4. pešadijski puk 2. divizije prvi je kročio na ulice Varšave. Već posle dva sata napredovao je do najveće prestoničke ulice Maršalkovske. U grad su ušle i druge jedinice. Nemci su pružili posebno jak otpor na području stare citadele i Glavne železničke stanice.
Mnogi hitlerovci, videvši beznadežnost položaja, bežali su ili se predavali, drugi su se borili do kraja. Do 3 sata Varšava je bila oslobođena.
Poljske jedinice dotukle su nemački varšavski garnizon.
Ubrzo za poljskom armijom u Varšavu su ušle jedinice 47. i 61. armije.
Grad je bio veoma uništen tokom Varšavskog ustanka i tokom poslednjih borbi. Vojni savet fronta izvestio je Vrhovnog Glavnokomandujućeg da su fašistički varvari uništili prestonicu Poljske – Varšavu.
Maršal Žukov se sećao: " Sa žestinom sofisticiranih sadista, nacisti su uništavali blok za blokom. Najveća industrijska preduzeća su zbrisana sa lica zemlje. Stambeni objekti su dignuti u vazduh ili spaljeni. Gradska infrastruktura je uništena. Desetine hiljada stanovnika je ubijeno, ostali su proterani. Grad je bio mrtav. Slušajući svedočenja stanovnika Varšave o zverstvima nemačkih fašista tokom okupacije i posebno pred povlačenjem, teško je bilo čak i shvatiti psihologiju i moralni karakter neprijateljskih trupa“.
Grad je bio miniran. Ruski vojnici imali su mnogo posla na neutralisanju nemačkih mina i granata.
Tokom četvorodnevne ofanzive Prvi Beloruski front porazio je glavne snage 9. nemačke armije. Probijanje neprijateljske odbrane koje je počelo na tri pravca, 17. januara spojeno je u jedan napad duž 270 kilometara fronta. Prva faza Vislo-Odarske operacije tokom koje je oslobođena Varšava uspešno je završena. Ostaci nemačkih snaga koje su razbile ruske jedinice užurbano su se povlačile ka zapadu.
Nemačka komanda je pokušala da popravi situaciju uvođenjem u borbe rezervi (19. i 25. tenkovska divizija i deo snaga 10. motorizovane divizije), ali bile su razbijene, nisu mogle da ozbiljnije utiču na ishod bitke i takođe su se povlačile. Međutim, snage Žukova nisu uspele da opkole i unište glavne snage nemačkog 46. tenkovskog korpusa i 56. tenkovskog korpusa. Nemci su uspeli da izbegnu potpuni poraz.
Plenum Vrhovnog saveta SSSR ustanovio je medalju Za oslobođenje Varšave, koju je dobilo više od 690 hiljada učesnika borbi za prestonicu Poljske. Prema stanju od januara 1995. godine, medalju je dobilo više od 700 hiljada ljudi.
Prema procenama vojnih istoričara, u borbama na varšavskom pravcu poginulo je oko 200 hiljada sovjetskih vojnika.
U spomen poginulim vojnicima u prestonici Poljske podignuto je najveće vojno groblje- mauzolej gde je sahranjeno oko 21,5 hiljada vojnika Prvog beloruskog fronta Crvene armije.
Istovremeno, u retorici poljskih zvaničnika, oslobođenje Varšave i cele Poljske od strane sovjetske vojske 1945. godine već nekoliko godina naziva se okupacijom. Pres sekretar ministra koordinatora specijalnih službi Poljske Stanislav Žarin je svojevremeno izjavio da „1945. godina nije donela Poljacima ni slobodu, ni mir, već samo još jednu surovu okupaciju“.
Pogledajte i:
