Kako je srpski seljak spasavao američke pilote, pa je dobio "zahvalnicu" 1999. godine
© Sputnik / Marija Jakovljević
Pratite nas
Meštani Pranjana i Leušića pružili su 1944. godine utočište savezničkim avijatičarima, koje su Nemci oborili nad Srbijom, i delili sa njima sve što su imali. O najvećoj spasilačkoj misiji iza neprijateljskih linija u Drugom svetskom ratu pod nazivom „Halijard“, ali i prijateljstvu srpskih seljaka i savezničkih pilota svedoče njihovi potomci.
Ta akcija svedoči o junačkoj savezničkoj ulozi srpskog seljaka tokom borbe protiv nacizma, a ne treba podsećati kako su se Srbiji zapadni saveznici i Amerikanci "zahvalili" tokom devedesetih godina prošlog veka, naročito 1999. godine, pa i početkom ovog veka sve do današnjih dana.
Na ulazu u etno domaćinstvo „Rajski konaci“ (Leušići) Zorana Jevtovića, koje je 2010. proglašeno najlepšim i osvojilo nagradu „Turistički cvet“, nalazi se tabla posvećena misiji „Halijard“ naslovljena „Zajednički život“.
Prijateljstvo iskovano tokom rata
Pored prijatnog ambijenta, lepe prirode, mira, tišine i ukusne hrane koji nesumnjivo privlače turiste, ovo domaćinstvo čuva sećanje i na značajan događaj iz vremena Drugog svetskog rata.
U kući Manojla Jevtovića boravila je posada bombardera B-24 iz 459. bombarderske grupe koju je predvodio Čarls Dejvis
© Sputnik / Marija Jakovljević
U kući Manojla Jevtovića boravila je posada bombardera B-24 iz 459. bombarderske grupe koju je predvodio Čarls Dejvis.
„Bila je nedelja, sunčan dan, oko 11 sati prepodne. Prišao mi je čovek sa dugom bradom. 'Amerikanci?', ponovio je tri puta. Potvrdno sam odgovori. Tada mi je prišao čovek, za koga će kasnije saznati da se zove Slavko Jevtović, i tri puta me poljubio u obraz. To je tradicija kod pravoslavaca – u ime oca, sina i svetoga duha“, prisetio se Čarls Dejvis mnogo godina kasnije sudbonosnog susreta koji je značio za njega spas.
Jevtovići su sa svojim gostima delili ono malo što su imali, a američki piloti su iz zahvalnosti pomagali svojim domaćinima u poljoprivrednim radovima i brinuli o porodici i deci.
I u svojoj 87. godini, Čarls je mogao živo da se seti svega što je doživeo tokom Drugog svetskog rata posebno kako su ih od Nemaca spasili Draža Mihailović i njegovi saborci, a porodice Jevtović i Dejvis i danas neguju prijateljstvo iskovano tokom rata.
Etno domaćinstvo "Rajski konaci" Zorana Jevtovića u selu Leušići
© Sputnik / Marija Jakovljević
Pranjani - saborni centar za oborene avijatičare
Tri minuta kolima od domaćinstva Jevtović je selo Pranjani i destilerija Prodanović. Još jedna porodica koja je skrivala savezničke avijatičare u svom domu, a preci Milutina Prodanovića su direktno učestvovali u njihovom spašavanju avgusta 1944. godine.
„Glavnokomandujući Halijard misije, pukovnik Mekdauel, bio je kod nas u kući. Boravio je tu 15 dana pre misije i otišao je poslednjim avionom sa misijom. U misiji je neposredno učestvovao moj deda Mileta i stric Momčilo koji je bio komadant sela i rezervni kapetan kraljeve garde“, otkriva za Sputnjik Milutin Prodanović.
On navodi da se misija „Halijard“ odigrala tri i po kilometra od njegove kuće, na visoravni Galovići:
„Zahvaljujući Jugoslovenskoj vojsci u otadžbini i generalu Draži Mihailoviću angažovani su seljaci koji su napravili pistu od kaldrme na koju su sletali američki avioni Dakota koji su evakuisali pilote i padobrance oborene iznad Srbije. Oni su išli iz Barija da bombarduju fašistička postrojenja u Rumuniji, u Ploeštiju, gde je bila velika rafinerija - odatle se slala nafta na Istočni front. U povratku su ih Nemci obarali, a četnici spasavali i dovodili kod nas gde su ih seljaci negovali. U avgustu 1944. su prebačeni za Bari - 520 Amerikanaca, oko 55 Engleza i ostali saveznici, ukupno oko 720 vojnika“.
Prvi crnac u Pranjanima - Ugleša
Pranjani i okolna sela su u proleće 1944. postala saborni centar za oborene savezničke avijatičare. Uprkos ratnoj nemaštini i nacističkim odmazdama žitelji ovog područja i snage generala Dragoljuba Mihailovića prihvatili su i zbrinjavali vazduhoplovce.
Milutin Prodanović
© Sputnik / Marija Jakovljević
Informacije o sve većem broju oborenih avijatičara u Srbiji i drugim delovima Jugoslavije navele su američku vojno-obaveštajnu službu i 15. Vazduhoplovnu armiju da formiraju specijalizovanu jedinicu za evakuaciju letača. Misija za evakuaciju dobila je kodno ime Halijard (zatezno uže)
„Ljudi koji su ovde spašavali pilote prvo su maltretirani, proganjani i ubijani od strane Nemaca, a posle rata raseljavani od strane komunista. Tako da su dvostruko stradali. Moj stric je bio u italijanskom zarobljeništvu do 1943, a posle je otišao u Ameriku. Nismo mogli da stupimo u kontakt sa njim, jer je Udba otvarala pisma. Kasnije su moji odlazili u Trst da se vide sa njim jednom u deset godina i tako sve do njegove smrti“, kaže Prodanović.
Milutin Prodanović: Misija „Halijard“ odigrala tri i po kilometra od moje kuće
© Sputnik / Marija Jakovljević
Mnogo je priča o događajima iz 1944. čuo od svog oca, stričeva i tetki:
„Zanimljivo je da su Prnjanci tada prvi put videli crnca. Bio je veseo tip. Išao je u kafanu i zavoleo rakiju. Zvali su ga Uglješa jer je bio crn. To je vesela strana te tužne priče“.
Rakije „Misija“ i „Dakota“
Milutin je odlučio da rakije koje pravi nazove u čast misije „Halijard“ – „Misija“ i „Dakota“:
„Moj pradeda Miloš osnovao je destileriju 1880. godine i zatvorena je 1941. Ponovo je otvorena posle 75 godina mojim inatom i entuzijazmom, isključivo iz želje da nastavim tradiciju zato što nam sela ostaju pusta. Rakija od šljive se zove Misija, a rakija od kruške Dakota“.
Svaka rakija krije neku priču
© Sputnik / Marija Jakovljević
U ovom kraju se svi bave šljivom, napominje naš sagovornik, pa tako pored rakije, za koju je osvojio veliki broj nagrada, Prodanović svoje goste posluži izvrsnim kolačima u kojima je glavni sastojak upravo šljiva i rado govori o prošlosti koju njegovo selo i njegova porodica čuvaju.
Savezničko iskrcavanje u Italiji 1943. omogućilo je 15. Vazduhoplovnoj armiji da započne bombardovanje strateških tačaka nacističke ratne mašinerije u jugoistočnoj Evropi. Nebo iznad Balkana bilo je poprište vazdušnih borbi saveznika i nacista. Petnaesta vazduhoplovna armija izgubila je 3.364 aviona. Poginulo je, ranjeno, zarobljeno ili nestalo 21.671 osoba.
O misiji „Halijard“ Radoš Bajić je snimio film "Heroji Halijarda" koji će svečanu premijeru imati 10. oktobra u Beogradu.
