Dva telegrama otkrivaju sve: Objavljeni dokazi da je u Hrvatskoj počinjen genocid nad Srbima
© Tanjug / Strahinja Aćimović
Pratite nas
Telegrami kojima se u logor početkom 1941. godine upućuju sedamdesetpetogodišnja Jevrejka i srpski dečak svedoče o nespornom genocidu koji se desio na teritoriji Nezavisne Države Hrvatske, kaže za Sputnjik viši kustos Muzeja žrtava genocida Jasmina Tutunović Trifunov.
U danu kada se navršava 28 godina od početka specijalne operacije „Oluja“ tokom koje je iz Srpske krajine proterano 250.000 Srba, a 2.000 je ubijeno ili nestalo i kada se obeležava 82 godine od stradanja Srba u Prebilovcima 1941. godine, Muzej žrtava genocida je od Istorijskog muzeja Srbije dobio 100 telegrama i tri prijave ustaških nadzornih službi koje svedoče o prilikama u sabirnim centrima i logorima, kao i o situaciji na prostoru Nezavisne Države Hrvatske (NDH) tokom Drugog svetskog rata.
Telegrami ustaške nadzorne službe
Deset telegrama je poslato iz koncentracionog logora Jasenovac, a ostalo iz sabirnih centara iz kojih su logoraši dovođeni.
Svedočanstvo o prilikama u sabirnim centrima i logorima na prostoru NDH
© Foto : Istorijski muzej Srbije
Reč je o autentičnim dokumentima koje je Istorijski muzej Srbije otkupio 2009. godine od nekadašnjeg saradnika Muzeja Dušana Vitasa i kojima je upotpunjena zbirka Muzeja žrtava genocida.
„Telegrami ustaške nadzorne službe odnose se na uspostavljanje logora širom teritorije NDH i sabirališta u funkciji logora. Pored onih koji se odnose na logor Jasenovac, simbol stradanja civilnog stanovništva u Drugom svetskom ratu, nalaze se i telegrami koji se odnose na sabirne logore poput Đakova, Gornje Rijeke, Slavonske Požege koji su bili u funkciji sabirališta. Odatle su Jevreje deportovali u Aušvic, a Srbe u Jasenovac“, objašnjava Jasmina Tutunović Trifunov.
Kao nesporni dokaz o izvršenom genocidu nad Srbima na teritoriji NDH, Tutunović Trifunov navodi dva telegrama koji svedoče o tome da su u logor odvođeni i stari i deca uprkos svim međunarodnim konvencijama koje su tada postojale, po kojima najstarije stanovništvo i deca ne mogu biti ratni i vojni neprijatelji, već samo civilne žrtve.
„Dugo se bavim temom stradanja civilnog stanovništva, pre svega stradanjem dece na teritoriji čitave Jugoslavije, mada se najveći deo građe, koja mi je prolazila kroz ruke, odnosi na prostor NDH, i uvek sam se pitala ko može da ubije dete, ko može da uperi pušku u to nevino stvorenje. Građa koju sam ispitivala i koja liči na ove telegrame dovodila me je do toga da se zapitam koje ideologije mogu da dovedu do toga“, kaže sagovornica Sputnjika.
Masakri civilnog stanovništva
Ona napominje da se telegrami odnose na 1941. godinu:
„Još je trajao aprilski rat u Jugoslaviji, koji je počeo posle bombardovanja, a već 10. aprila je proglašena NDH. Iz dana u dan su donošene zakonske odredbe, propisi, naredbe koji su onemogućavali opstanak srpskog stanovništva. Već prvih dana po proglašenju NDH počeo je stravičan teror nad srpskim stanovništvom, veliki pokolji poput onog u Gudovcu, a maltene se još nije uspostavila država.“
Ono što taj period povezuje sa današnjim danom, kada se navršava 28 godina od početka operacije „Oluja“, jesu, primećuje Tutunović Trifunov, nepregledne kolone izbeglica koje su dolazile preko Drine ili iz Srema:
„Čak i grupe, čije iseljavanje su zajedno organizovale nemačka okupaciona vojska i NDH, prolazile su kroz stravičan teror. Nisu mogli da se prebace preko Drine u Srbiju. Vršeni su masakri žena, dece, starih ljudi. Oni koji su uspeli da pobegnu, našli su spas u okupiranoj Srbiji. Srbija se suočila sa velikim brojem izbegličke dece. Roditelji su im ili ubijeni ili su se izgubili pa su deca lutala po šumi ili prosila po gradovima. Posle su odrastali u domovima, sirotištima.“
Značajno svedočanstvo o stradanju Srba
© Sputnik / Marija Jakovljević
Mnogo dece je, napominje kustos Muzeja žrtava genocida, pronađeno na zgarištima kuća na teritoriji NDH, sakrivenih u šipražju, koje su partizani poveli sa sobom:
„To su bila jako mala deca, bebe. Odrastali su u partizanskim bolnicima i jedinicama. Oni malo stariji od 12,13 i 14 godina bili su najmlađi partizanski borci i znali su ponešto da kažu o sebi, ali su ginuli uporedo sa vojnicima. Velika je tragedija gubljenje identiteta tih najmlađih. Deca, koju je spasila Diana Budisavljević i koja su tokom leta 1942. preuzeta iz Jasenovca, bila su popisana tokom transporta - imenom i prezimenom. Ali imamo veliki problem sa najmlađima, jer mi na spiskovima imamo bebe od jednog dana koje su rođene u logoru ili transportu. Oni teško da će saznati o sebi, ko su, čiji su i odakle su. To je bolna istina i karakteristika svih tih izbegličkih kolona i stradanja koja su neprekidno ponavljaju.“
Izbeglice iz „Oluje“
Direktorka Istorijskog muzeja Srbije Dušica Bojić kaže da su namerno odabrali dan kada je pre 28 godina počela „Oluja“, za primopredaju predmeta koji svedoče o stradanju Srba:
„Ja sam tada bila rukovodilac Dokumentacionog centra za izbeglice u Srbiji i bila sam šest dana na granici u Sremskoj Rači. Dočekivala sam izbeglice, prikupljala dokumentaciju, uzimala izjave, bila sa njima. To je jedan od najmučnijih trenutaka u mom radu kao istoričara. U maju je pala Slavonija. 'Oluji' je prethodio 'Bljesak' i u par meseci kompletno je očišćen prostor Hrvatske gde su živeli Srbi.“
Šest dana je Dušica Bojić provela dočekujući izbeglice po dvadeset sati dnevno:
„Jezivo je bilo videti traktor i na njemu bicikl, kanta, ašov - sve ono što je neko stigao da pokupi iz dvorišta. Beskrajna kolona vozila. Deca od desetak godina za volanom automobila. Poslednji koji je ušao i koga sam ja sačekala bio je deka sa konjskim kolima. Na kolima seno, a na vrh sena baka zavijena crnom maramom. Ništa nisu imali, osim gomile sena za konja.“
Najvažnije je bilo, navodi Bojić, da bebe koje su se rodile te noći i dan pre, izvuku iz kolone, okupaju.
Potpisani ugovori o razmeni građe i poklonu između Istorijskog muzeja Srbije, Muzeja žrtava genocida i Fondacije Muzeja žrtava genocida
© Tanjug / Strahinja Aćimović
„Mesec dana nakon toga, oni koji su bili zarobljeni i ostali u kasarni, izašli su. Dočekali smo i njih. Bili smo na nišanu, nismo znali da li ćemo na granici ostati živi ili mrtvi, ali morali smo da dočekamo te ljude. Bile su i tada dve bebe koje su se rodile u toj koloni, a žene su se pohvalile da su dobro prošle na porođajima. Kada se u Prijedoru obeležava 28 godina od pada Srpske krajine i proterivanja preko 250.000 Srba sa njihovog vekovnog životnog prostora, mi smo odlučili na ovaj način da to obeležimo u Beogradu.“
Današnjim potpisivanjem ugovora o razmeni građe i poklonu između Istorijskog muzeja Srbije, Muzeja žrtava genocida i Fondacije Muzeja žrtava genocida, Istorijski muzej je obogaćen ustupanjem 70 fotografija i dokumenata iz Prvog svetskog rata i međuratnog perioda i bisti Stanoja Glavaša i Vase Čarapića.
