Srpske freske u gotskom manastiru: Sakralno nasleđe Srba u Mađarskoj, simbol duhovnosti i trajanja
© Foto : Vladimir Marković
Pratite nas
Monumentalnost 45 srpskih crkava i manastira u Mađarskoj, kao i njihova pozicioniranost na danas najatraktivnijim lokacijama svedoči o snazi srpske zajednice i njenom vekovnom značaju u Ugarskom carstvu.
Od 15. stoleća doseljavanje Srba u Ugarsku praćeno je izgradnjom mnogobrojnih sakralnih objekata, kako bi narod koji je ostao bez svoje države održao identitet i duhovnost.
Nakon Velike seobe Srba, 1690. godine u Sentandreji se uspostavilo novo sedište Budimske eparhije, koje je postalo jedno od najznačajnijih izvora srpske umetnosti i duhovnosti.
Srpske barokne crkve u sadašnjoj Mađarskoj i Srbiji nastajale su u isto vreme, pod pokroviteljstvom istih ktitora, veštinom istih graditelja, a oslikavali su ih isti umetnici.
O svemu tome, kao i o vrednostima ovih građevina govori izložba fotografija „Sakralno nasleđe Srba u Mađarskoj“ Vladimira Markovića, vredna zbirka nastala u produkciji Kulturno-medijskog centra „Srpski venac“ iz Budimpešte, otvorena u Odeljenju za kulturu Ambasade Mađarske – „Kolegijum Hungarikum“ u Beogradu.
Vladimir Marković
© Foto : Sputnjiku ustupio Vladimir Marković/Edd Carlile
Spoj istoka i zapada
Na kolažima su predstavljeni enterijeri i eksterijeri 14 crkava iz Budimpešte, Sentandreje, Baje, Batanje, Tolne, Đera, Mohača, Jegra, Srpskog Kovina, Sečuja, Siriga i Stonog Beograda, a Marković kaže da su za ovaj prvi ciklus fotografija odabrali po jedan objekat iz svake županije, najčešće najstariju crkvu.
„Vrednost ovog nasleđa ogleda se u njegovoj specifičnosti. Sakralni objekti u severnim predelima su fuzija zapada i istoka. S jedne strane imamo stil gradnje i umetnost baroka zapadne Evrope, a s druge pravoslavne hramove koji predstavljaju istočnu duhovnu tradiciju. To je vrlo specifičan spoj koji je nastao na ovim prostorima nakon što je jedan pravoslavan narod došao na teritoriju zapadnog sveta“, ističe Marković za Sputnjik.
Svojim objektivom Vladimir Marković beleži najupečatljivije motive svakog sakralnog objekta – od kupola, preko monumentalnih tornjeva i zvonika, do minuciozno oblikovanih umetničkih detalja ikonostasa i mobilijara.
„Najveći utisak na mene je ostavila crkva u Jegri. To je impozantna crkva sa tornjem visokim pedesetak metara. Čak smo pokušali da se popnemo do zvonika, ali nas je uhvatio strah – penjati se drvenim stepenicama starim više od 200 godina, ali kolega i ja smo zastali pred tom monumentalnošću. Ta crkva je unutra veoma bogato dekorisana“, ističe Marković.
Gotska crkva postala pravoslavni manastir
Skreće posebnu pažnju i na manastir Kovin, koji je prvobitno bio gotska crkva:
„Kada se kraljica Jelena udala za mađarskog kralja Belu Slepog, pravoslavnoj pastvi sa kojom je ona došla dat je na upravljanje taj bogoslužbeni objekat. Građen u gotskom stilu kasnije je bio oslikan srpskim freskama i dograđen je zvonik kako bi bio pretvoren u pravoslavni manastir“.
Srpski Kovin
© Foto : Vladimir Marković
Manastir Kovin je podignut u 15. veku, a crkve građene namenski kao pravoslavne datiraju iz 1700-tih godina prošlog veka:
„Postoje svedočenja i tragovi da su na njihovim mestima bile crkve brvnare od kojih su neke i po nekoliko puta obnavljane. Tako da su srpske crkve građene nakon dolaska Arsenija Čarnojevića 1690. godine, ali verovatno i pre toga. Prvo su bile crkve brvnare pa kako je stasavala srpska zajednica u Mađarskoj i rasla njihova ekonomska moć, krenule su da se podižu crkve od kamena i cigle koje postoje i danas“.
Crkve kriju i zanimljive priče
Marković kaže da je, obilazeći crkve, nailazio na zanimljive priče, te tako se za crkvu u Sečuju vezuje podatak da je u njoj jedan od Njegoševih predaka rukopoložen za vladiku:
„Primetili smo, recimo, i da su u muškim pevnicama urezana imena dečaka, kao što nestašni dečaci obično u školi urezuju imena u zadnjoj klupi. Moj zaključak je da je crkva bila toliko napunjena ljudima da je gužva bila velika i da su ti nestašni dečaci imali priliku da urežu svoja imena. Ona eto stoje u tom drvetu više od 200 godina. Simpatično svedočanstvo o vremenu i životu“.
Postoji jedna interesantna anegdota, napominje Marković:
„Po svedočenju parohljana Siriga, male varošice na jugu Mađarske, koji su nam pokazali staro jevanđelje, ono je navodno dar ruskog cara Aleksandra Trećeg Aleksandroviča iz 19.veka.
Sirig
© Foto : Vladimir Marković
Brojnost, raznolikost i geografska rasprostranjenost sakralnih objekata ukazuju na kontinuitet i snagu srpskog naroda u Mađarskoj, duhovnu povezanost sa maticom, ali i pripadnost evropskim umetničkim tokovima novog veka.
„Neke verske zajednice nemaju ni blizu tako razvijenu mrežu sakralnih objekata. Njihova monumentalnost pokazuje da je naša zajednica bila jaka i važan faktor u Ugarskom carstvu kada su im dozvoljavali da grade na atraktivnim lokacijama takve objekte. Vrlo bogato srpsko nasleđe rasprostranjeno je od severa do juga“.
Mesta sabornosti srpskog naroda
Prema podacima kojima raspolaže Marković, samo jedna srpska crkva nije sačuvana:
„Crkva Svetog Dimitrija nalazila se u Budimu u srpskoj varoši Taban. Bila je najveća srpska crkva na tlu Mađarske i srušena je odmah nakon Drugog svetskog rata. Bila je oštećena tokom rata, ali preživela je. Legenda kaže da su je za Staljinov rođendan minirali i srušili, tako da jedino ona nije preživela režim koji je vladao u Mađarskoj posle Drugog svetskog rata“.
Budimpešta
© Foto : Vladimir Marković
U nekim mestima broj Srba se danas, napominje Marković, sveo na prste jedne ruke, ali službe se obavljaju minimum jednom godišnje kada je crkvena slava i onda se okupe hodočasnici iz cele Mađarske.
„Svi objekti su bogoslužbeno živi - neki više, neki manje. Mađarska je uložila velika sredstva da se većina tih objekata sredi. Kod nekih su obnovljeni samo fasada i krov što je prvi korak da se spreči njihovo propadanje, a za unutrašnje konzervatorske radove čeka se bolje vreme. Postoji svakako volja da se ti objekti sačuvaju i održavaju, a pristižu i sredstva da se oni dovedu u još bolje stanje“, ističe Marković.
Te crkve su danas mesta sabornosti, mesta gde se srpski narod nađe jednom nedeljno ili bar jednom godišnje:
„Ako je neko nov i ne zna gde će i šta će, to je mesto gde uvek može da nađe svoje sunarodnik e, toplu ljudsku reč, podršku i poznanstva“.
Autor dokumentarnog filma „Duh predaka peva sa nama“ o životu srpske zajednice u Mađarskoj, kaže da po poslednjem popisu od pre deset godina, u toj zemlji živi desetak hiljada Srba.
„Nadam se da je naša brojnost veća. Sada je momenat da se naša zajednica i biološki obnovi da bi opstala u budućnosti. Srpska zajednica je veoma kulturno živa, potrebno je samo da se malo podmladi“.
