Kako je uništen simbol tradicionalne Crne Gore: Pola vijeka od rušenja crkve na Lovćenu
Pratite nas
Navršilo se 50 godina od rušenja crkve na Lovćenu a tim povodom u Gradskoj kući, u Nikšiću nedavno je održana, u organizaciji Opštine Nikšić i Crkvene opštine Nikšić, promocija knjige i projekcija filma „Sumrak Lovćena“.
VAŽNO OBAVEŠTENJE
Zbog učestalih hakerskih napada i ometanja sajta Sputnjik Srbija i naših kanala na Fejsbuku i Jutjubu, sve vesti pratite i na kanalu Sputnjik Srbija na Telegramu i preko mobilne aplikacije koja radi neometano, a koju možete preuzeti sa ovog linka, a video sadržaj na platformi „Odisi“ (odysee.com), kao i na platformi „Rambl“ (rumble.com).
Sveštenik Miodrag Todorović je podsjetio da su Njegoševe kosti „pokretane“ šest puta, najprije 1916. nasiljem okupatora, a kasnije su uzrok tome bile naše domaće prilike odnosno neprilike.
Simbol tradicionalne Crne Gore
Današnja simbolika Lovćena, odnosno Kapele i Mauzoleja na njemu, kaže istoričar Tomaš Damjanović, pokazuje da Mauzolej ne samo što predstavlja ideju rušenja tradicionalne Crne Gore, nego i pravoslavlja u njoj.
“S tim u vezi, SPC u Crnoj Gori nije bezbjedna dok god se Kapela ne vrati na svoje mjesto, nego ima i dodatnu simboliku - dovršenja procesa izgradnje tzv. duboke države, one koja je u stanju da se transformiše se iz komunističke u evroatlantsku, ukoliko joj to garantuje očuvanje moći“, ocjenio je Damjanović.
Otac Miodrag podsjeća da je rušenje crkve, posvećene Svetom Petru Cetinjskom, u kojoj je Njegoš po sopstvenoj želji sahranjen, da bi na njenom mjestu bio podignut mauzolej, svojevremeno izazvalo polemiku koja je imala učesnike ne samo u Crnoj Gori i čitavoj ondašnjoj Jugoslaviji, nego i u nekim evropskim zemljama. Kao plod te polemike nastao je poseban broj časopisa „Umetnost“, koji je sabrao dio građe i dokumenata, relevatnih za ovo pitanje.
Časopis je izašao je 1971. godine, ali je ubrzo i zabranjen,a fototipsko izdanje ovog časopisa pojavilo se tek 1989. pod naslovom „Sumrak Lovćena“ po slici Petra Lubarde.
„Svetigora je povodom 170 godina od Njegoševog upokojenja objavila ovaj zbornik pod istim naslovom, dopunjen sa nekoliko tekstova “, kazao je otac Miodrag.
Istoričar Damjanović je naveo da se iz mnoštva minulih zbivanja u Crnoj Gori, svojim ondašnjem značajem, konkretnim posljedicama i nadasve simbolikom, izdvaja rušenje Kapele na Lovćenu i s tim u vezi izgradnja mauzoleja.
Austrijanci naredili da se ekshumiraju Njegoševi zemni ostaci
Kralj Nikola se, usljed nadiranja austro-ugarskih trupa, povlači iz Crne Gore, a nova uprava, austro-ugarska, budući svjesna simbolike Njegoševe kapele, odlučuje da je sruši, shodno svojim planovima za okupiranu Crnu Goru – a ti planovi se, između ostalog, očituju i u uvođenju hrvatskog umjesto srpskog jezika.
Guverner Veber je, shodno odluci austro-ugarske Vrhovne komande, naredio da se Njegoševi zemni ostaci ekshumiraju kako bi se pristupilo rušenju kapele, na čijem mjestu je, u čast austro-ugarskog osvajanja Lovćena, bio postavljen novi spomenik. Već iz ove situacije vidimo da je i tada bukvalno i simboličko zauzimanje Lovćena smatrano potvrdom stvarne vlasti nad Crnom Gorom“, rekao je Damjanović.
Promocija knjige i projekcija filma „Sumrak Lovćena“
© Sputnik / Boban Novović
Ekshumacija je izvršena 12. avgusta 1916. Njegoševi ostaci su, nakon obavljenog parastosa, preneti u Cetinjski manastir. Crkvica je razrušena i raspisan je konkurs za izgradnju spomenika, ali ova ideja, po riječima Damjanovića, nije ostvarena, jer je Austrija izgubila rat, a trupe Srbije ušle su u Crnu Goru. Kralj nove države, Aleksandar Karađorđević, imao je ideju da unajmi Ivana Meštrovića kako bi se izgradio mauzolej, međutim, Crkva je bila protiv tog predloga.
Da li zbog promjene mišljenja ili manjka sredstava kralj Aleksandar je odustao od mauzoleja. Tako je Odbor za prenos Njegoševih kostiju 1924. godine odlučio da gradi kapelu. Sam kralj bio je ktitor, a glavni izvođač arhitekta Nikolaj Krasnov, ruski emigrant. Osvećenje je 12. septembra, iste godine, izvršio mitropolit Gavrilo Dožić, a svečana ceremonija obavljena je 21. septembra. Službu je vršio Patrijarh Dimitrije, a Njegošev kovčeg u kapelu su unijeli kralj Aleksandar, članovi Vlade i mitropolit Gavrilo, sa episkopima bitoljskim, timočkim i čehoslovačkim“, podsjetio je Damjanović, dodavši da su veličina i oblik stare i nove Kapele bili isti, dok je okolni prostor nešto proširen.
Kapela uništavana i tokom Drugog svjetskog rata
Ni tokom Drugog svjetskog rata, podsjetio je Damjanović, Njegoševa Kapela nije bila pošteđena. U aprilu 1942. okupatorska italijanska vojska je oštetila Kapelu, a nakon rata komunisti preuzimaju vlast nad Crnom Gorom pa se, shodno praksi da ovladavaju svim aspektima društvenog života, uključujući i simbole, posvećuju reaktuelizovanju ideje o izgradnji mauzoleja.
Početkom 1952. godine, u skladu sa odlukom Vlade NR Crne Gore, crnogorski komunisti ponudili su hrvatskom vajaru Ivanu Meštroviću da na vrhu Lovćena podigne mauzolej. Radovi na izgradnji mauzoleja su se odužili zbog loših ekonomskih uslova u Crnoj Gori, a 1962. godine, kada je Meštrović umro, izgradnja je bila obustavljena na neodređeno vrijeme. Najumniji ljudi iz cijele zemlje su stali u odbranu Njegoševe Kapele, ističući da se mora poštovati vladičin zavjet. Ali decembra 1968. opštinska skupština Cetinja donijela je odluku o podizanju Njegoševog mauzoleja na Lovćenu, po projektu i izradi Ivana Meštrovića. U februaru 1969. Zavod za zaštitu spomenika kulture SR Crne Gore dao je odobrenje Opštini Cetinje da izmjesti Kapelu, ukazao je Damjanović. On dodaje da se Sveti arhijerejski sabor SPC nije saglasio sa odlukom da se Njegoševa zadužbina sruši.
„Vlast je prvi put pomenula i autokefalnost kao opciju u slučaju da Crkva bude nepokorna. O djelatnosti SPC u Crnoj Gori je, 8. juna 1969, raspravljala i tzv. Vjerska komisija, na čelu sa Mijatom Šukovićem. Mitropolija Crnogorsko-primorska je zatražila zaštitu od Ustavnog suda Jugoslavije, koji se proglasio nenadležnim i ustupio predmet Ustavnom sudu Crne Gore. On je ocijenio da su odluke Vlade NR Crne Gore i Skupštine opštine Cetinje bile zakonite i donio rješenje da se na drugom mjestu očuva autentičnost Njegoševe Kapel. Livada na Ivanovim Koritima bila je mjesto gdje treba premjestiti Njegoševu Kapelu“, kazao je Damjanović.
Svetogrđe je ubrzo uslijedilo i Njegoševa zavjetna Kapela je 1972. porušena do temelja. Od 1974. godine, na njenom mjestu se nalazi Meštrovićev mauzolej.
„Danas, 50 godina kasnije, imamo inicijative za obnovu Kapele, i to minimalističke, jer one ne podrazumijevaju rušenje mauzoleja, ali čak i tako skromni, kompromisni zahtjevi nailaze na nepodijeljene osude s druge strane, koje idu dotle da se prijeti građanskim ratom onome ko se usudi da pokuša obnoviti Kapelu. Zašto?“
Mjesto Božje slave
Teolog Miloš Nenezić ukazao je da planina ima religioznu simboliku - ona je mjesto gdje čovjek postaje bliže Bogu, te je upravo iz tog razloga Njegoš, budući duboko ukorijenjen u biblijskom i liturgijskom predanju pravoslavne Crkve, izabrao Lovćen za mjesto svog počinka.
„Njegoševa crkvica postaje s jedne strane mjesto Božje slave, a sa druge najljepši spomenik srpskoj slobodi, kako je to rekao kralj Nikola. Kao takav spomenik, Lovćen postaje i osovina srpskog nacionalnog identiteta crnogorskog naroda, ali i trun u oku onima kojima je taj isti identitet smetao. Ako uzmemo u obzir da je Lovćen za Crnogorce svetilište, mjesto Božje blizine i centralna tačka njihovog srpskog identiteta, onda rušenje Kapele nije bilo ništa drugo no etnički genocid i prinošenje iste na žrtvenik idola „bratstva i jedinstva“, a sve kako bi se Crnogorcima potisnula svijest o njihovoj pripadnosti srpskom narodu“, ocijenio je Nenezić.
Jednostavno rješenje
„Sumrak Lovćena“, po mišljenju publiciste Jovana Markuša, koji se ovom problematikom bavi dugo godina, je najbolja knjiga koja se pojavila u poslednje vrijeme. Pažnju javnosti skrenuo je na dokument Zavoda za zaštitu spomenika kulture Crne Gore, koji je 1961. crkvu i grobnicu Njegoševu u njoj proglasio za zaštićeni spomenik kulture, a isti Zavod je 1969. donio odluku da se crkva i grobnica premjeste, a ne poruše. Markuš smatra da je rješenje vrlo jednostavno – onaj ko je dao nalog da se lovćenska Kapelica izmjesti treba da je izgradi o svom, tj. o trošku države na mjestu gdje odredi Crkva i u obliku u kojem je Njegoš napravio.
