Arheolozi u Viminacijumu na pragu velikog otkrića /video/

Viminacijum ne prestaje da iznenađuje arheologe, što pokazuju i ovogodišnja istraživanja vojne komande (principij) rimskog legijskog logora (kastrum).

„Svi legijski logori na teritoriji Rimskog carstva imaju glavnokomanadujuću zgradu gde je smešten komadant legije (legatus legionis) i stotinak oficira, ali on nigde nije očuvan. Kolege od Londona do Singidunuma nailazili su samo na delove, jer su arheološki lokaliteti pod savremenim gradovima. Pronalazak principijuma u celini na Viminacijumu je izuzetna naučna vrednost“, ističe za Sputnjik direktor Arheološkog instituta u Beogradu i rukovodilac arheološkog projekta „Viminacium“ dr Miomir Korać.

Pronalazak ostave novca važan naučni izvor

On navodi da su sa iskopavanjima stigli tek do jedne trećine (od 3.500 kvadratnih metara istraženo tek 800 kvadrata), a već su pronašli ostavu novca.

„Legionari su bili najbolje plaćena kategorija stanovništva i dobijali su veliki novac za služenje. Taj novac se negde čuvao u legijskom logoru, gde im je i isplaćivana plata tri puta godišnje. Mi smo pronašli ostavu sa tim novcem. Pošto u svetu nema otkrivenih principijuma, do sada nije pronađena ni ostava. Postavlja se pitanje da li je prilikom evakuacije tih 120 primeraka srebrnog novca (denari i antoninijani) ostalo, što i nije mnogo u odnosu na desetine hiljada koliko je potrebno za isplatu vojnika“, kaže Korać.

Među pronađenim novčićima dominiraju primerci vojnih careva trećeg veka, pre svega Galijena, Klaudija Drugog i Aurelijana, a sama ostava, napominje Korać, mnogo govori o vremenu rimske imperije.

„Svakako se radi o prostoriji gde je čuvan novac za isplatu stipendija ili plate rimskim legionarima. Radi se o izuzetno velikim količinama novca, jer je u rimskom logoru stacionirano između 5.000 i 6.000 legionara, a njihova četvoromesečna plata se kretala od 300 do 2.400 sestercija. Ova ostava predstavlja izuzetno važan naučni izvor, koji jasno govori o monetarnim tokovima i načinu finansiranja vojske u vremenima izrazite ekonomske krize“, ističe Korać i pita se:

„Da li smo na pragu otkrića ’fiscus scrinium‘-a, koji je samo poznat iz antičkih izvora, ali nikad nije bio potvrđen arheološkim iskopavanjima? Moguće da je na ovom mestu bila kancelarija jednog izuzetno važnog službenika visokog ranga poznatog pod imenom ’comes sacrarum largitionum‘.“

​

Legionari najbolje plaćena kategorija stanovništva

Legionari su služili vojsku od 16, 20 ili 25 godina, u zavisnosti pod kojim su imperatorom obavljali profesionalnu vojnu službu.

Posle odsluženog profesionalnog vojnog roka dobijali su tzv. veteransku apanažu od 20.000 sestercija, odnosno 5.000 denara, kao i veći poljoprivredni posed, po pravilu u pograničnim provincijama, kako bi se na taj način imala i kontrola nad graničnim provincijama.

Monumentalni principij sa 40 prostorija

Principij na Viminacijumu je uništen tokom hunske invazije 441—443. godine, a tokom vekova lokalno stanovništvo je koristilo kamen i opeku kao besplatan građevinski materijal za podizanje kuća u obližnjim selima.

Arheolozi su, prema rečima Miomira Koraća, detektovali preko 40 prostorija, a ceo koncept ovog monumentalnog objekta bio je sličan forumu u gradovima.

„Ono što je odmah vidljivo, to je monumentalnost i dobra očuvanost zidova, koji nedvosmisleno ukazuju na višespratnost objekta. U njemu se nalaze kancelarije oficira, oružarnice (armamentaria), svetilište (sacelum), u kome se čuvala legijska blagajna (aerarium), iz koje su isplaćivane plate, kao i prostorija u kojoj su čuvane zastave i insignije — simboli legije, ono što je najsvetije i najvažnije rimskom legionaru“, objašnjava Korać.

Život od skoro 400 godina

Postoji više građevinskih faza koje omogućavaju da se utvrdi relativna hronologija objekta koji je živeo skoro 400 godina.

„Jasno su izdvojene dve građevinske faze koje se međusobno odlikuju posebnim karakteristikama. Ove faze se poklapaju sa situacijom na drugim delovima rimskog logora i značajno doprinose hronologiji principija. Prva faza je izgrađena od lokalnog materijala, prirodno pečene opeke koja je vađena iz obližnjeg majdana. Ova prirodno pečena opeka, nastala u određenom geološkom periodu, ima tako čvrstu strukturu da se poredi sa kamenim kvaderima. Temeljne zone su građene od lomljenih komada vezanih krečnim malterom, dok su nadzemni delovi građeni od tesanika koji u velikoj meri podsećaju na pravu pečenu opeku. Zidovi su u temeljnim zonama širine oko 90 cm, a u nadzemnim 80 cm. Međutim, temeljne zone svedoče o monumentalnosti objekta i samom svojom masivnošću. Temelji objekta ove veličine sežu do 1,2 m u dubinu. Nažalost, zbog viševekovne destrukcije u nadzemnim zonama nije očuvano više od pet redova tesanika do ukupne visine od 0,50 m“, pojašnjava Korać.

Kasnija faza građena je od kristalastog škriljca eksploatisanog u kamenolomima oko današnjeg Rama, nekadašnje rimske Lederate.

„Ovaj kamen je bio veoma popularan među savremenim stanovništvom i mlađe faze su neuporedivo lošije očuvane, jer su zidovi mestimično i komplet povađeni da bi se antički kamen iskoristio kao građevinski materijal. Prirodnu opeku, lokalno poznatu kao crvenka, niko skoro nije hteo da koristi kao građevinski materijal i paradoksalno sve ranije arhitektonske faze su daleko očuvanije. Kasniji zidovi su građeni od krečnjačkih kvadera podignutim na temeljima od ramskog škriljca vezanim krečnim malterom. Očuvana visina kasnijih zidova retko prelazi 60-70 cm i građeni su na nešto skromnijim temeljima, koji su zbog boljeg kvaliteta materijala mogli nositi podjednako monumentalne zidove“, kaže direktor Arheološkog instituta.

Nekoliko stubova pronađenih u prostorijama oko centralnog peristila potvrđuje postojanje kolonada.

„Stubovi se takođe mogu jasno podeliti u dve vrste prema kvalitetu materijala od koga su izrađeni. Polovina pronađenih stubova je od kvalitetnog dobro obrađenog krečnjaka, koji odiše kvalitetom izrade koja dolikuje jednom ovako monumentalnom objektu. Druga polovina stubova pripada daleko lošijem krečnjaku, koji po svom kvalitetu nije ni približan prethodnoj grupi i koji se rasipa na najmanji dodir, onemogućavajući bilo kakva ozbiljnija pomeranja ili radove na rekonstrukciji“, navodi Korać.

U ovom trenutku istraženo je, prema njegovim rečima, u celosti ili delimično osam prostorija koje se sve nalaze u istočnom delu objekta, kao i deo centralnog foruma sa delom peristila i deo bazilike sa jednim od tribunala na istočnoj strani.

„Od ovih osam prostorija tri su manje standardne pravougaone forme sa izlazom na peristil. Jedna od prostorija je znatno većih dimenzija i popločana je malim dekorativnim podnim pločicama u vidu leptira ili peščanog sata. U ovoj prostoriji konstatovani su i ostaci zidne dekoracije u vidu crvenih i belih polja, bordura i elemenata predstava. Radi se o floralnim motivima koje, nažalost, zbog slabe očuvanosti ne možemo u potpunosti da interpretiramo. Na delovima očuvanih malternih površina konstatovani su tragovi slova, od kojih je za sada moguće izdvojiti samo IM“, pojašnjava Korać.

U drugoj građevinskoj fazi, tokom koje je došlo do značajnog uvećanja objekta, uveden je sistem podnog i zidnog grejanja duž spoljnog zida objekta.

„Ovom prilikom dolazi s jedne strane do uvećanja nekih i dogradnje potpuno novih prostorija. Istu situaciju sreli smo i u bazilici, gde je prostor tribunala pomeren ka novom spoljnom zidu objekta, pritom zadržavajući iste gabarite. Tribunal je posebno dograđen stvaranjem podrumskog prostora koji se nalazio ispod platforme, a bio je popločan opekama signiranim pečatom LEG VII CL. Poznato je da su opeke sa ovim pečatima proizvođene u figlinama (radionicama) Viminacijuma i čak su izvožene duž Dunava, što ukazuje na njihovu veliku produkciju“, kaže Miomir Korać.

Principij — centralni objekat u legijskom logoru

Principij ili vojna komanda/štab legije, kao centralni objekat u svakom legijskom logoru i jedan od najvećih, smešta se po pravilu u središnjem delu utvrđenja neposredno uz raskrsnicu dve glavne ulice (via principalis i via praetoria) koje spajaju tri od ukupno četiri kapije logora.

Iz principija legat, komandant legije (legatus legionis) sa stotinu oficira upravlja akcijama, rukovodi rimskim jedinicama, pešadijskim i konjičkim.

Rimska legija je imala oko 5.500 legionara i bila je podeljena na 10 kohorti, od kojih je svaka kohorta imala po 480 legionara, a deseta kohorta 800 legionara.

Pročitajte još:

• Najveća zagonetka Viminacijuma može iz korena promeniti našu sliku o prošlosti
• Veliko otkriće: Najstariji pomen Hrista je u Srbiji?
• Viminacijum, nasleđe kao vremenska kapsula za ljude iz budućnosti