Nedavna vest da je u okviru nevladine organizacije Crnogorska pravoslavna crkva (CPC) nastao raskol, prostrujala je medijima i izazvala više podsmeha nego ozbiljnih komentara.
Podsećamo, iz takozvane CPC isključen je Lav Lajović, a da komedija bude veća, Lajović i njegove pristalice postali su deo takozvane Italijanske pravoslavne crkve voljom mitropolita Volodimira, pripadnika raskolničke Ukrajinske pravoslavne crkve.
Kada ovakve vesti dospeju u javnost, obično se pogrešno misli da se radi o raskolima ili o raskolima među raskolnicima. Međutim, CPC nije u raskolu sa Srpskom pravoslavnom crkvom, kako se obično veruje.
Da bi raskol postojao, mora prvo da postoji jerarhija, ustanove koje je ta jerarhija uspostavila i kontinuitet koji određenu crkvu označava kao crkvu u raskolu, kao što je makedonska pravoslavna crkva (MPC), objašnjava istoričar Aleksandar Raković.
„Oni imaju verni narod, imaju bogoslovski fakultet, imaju monaštvo, imaju jerarhiju, crkve, sveštenstvo… Imaju sve što crkva treba da ima, samo što je izašla iz poretka. U Crnoj Gori nema ništa od toga. Niti Dedejić ima vernike, niti ima manastire, niti ima fakultet i srednje škole, niti ima sveštenstvo. Nema, dakle, nikakav poredak. Prema tome, on ne može biti u raskolu, to što se dešava u Crnoj Gori je, možemo slobodno reći, parodija jedne sektice ili cirkuske trupe koja hoće da glumi da je u raskolu, a ne može to da dosegne“, kaže Raković.
Iako je, kako vidimo, i status raskolničke crkve potrebno dosegnuti i zaslužiti, raskoli odlikuju hrišćanski svet još od 1054, kada se jedinstvena crkva podelila na pravoslavni i katolički svet.
Dok se katolička crkva delila po šavovima u starim vremenima, raskoli u pravoslavnom svetu su novijeg datuma. To je stoga, smatra Raković, što sa padom komunizma u istočnoj Evropi nastaju nove države. Nastanak novih država i nacija uzrokovao je raskol kakav je raskol između Srpske i Makedonske pravoslavne crkve, kaže on.
„U stvari, to je i neki tip etnofiletizma, novonastale nacije prave svoje pravoslavne crkve. Sličan slučaj je i u Ukrajini, gde raskol počinje u sovjetsko vreme i u vreme nacističke okupacije, ali traje i kao što vidimo, nema rešenja za njega“, objašnjava Raković.
Poseban slučaj je Američka pravoslavna crkva (APC), dodaje on, koju je osnovala Moskovska patrijaršija i priznala joj autokefalnost, ali vaseljenska patrijaršija je ne priznaje i smatra je raskolničkom.
„Ona funkcioniše kao da je delom, a ne u potpunosti u raskolu. To je povod da se uspostavi dominacija nad pravoslavnima na američkom kontinentu sa američkim predznakom, a sa ruskim pravoslavljem i danas u ovoj situaciji imamo da su oko 2,5 miliona vernika vernici grčke crkve u Americi, a 2,5 miliona su vernici američke crkve“, kaže Raković.
Raskol u Bugarskoj pravoslavnoj crkvi, zaceljen pre desetak godina, još je jedan od značajnih crkvenih raskola u pravoslavnom svetu. Deo bugarske crkvene jerarhije optuživao je vrh BPC za saradnju sa komunističkim režimom Todora Živkova. Međutim, prema Rakovićevim rečima, u tom raskolu prepoznatljiv je zapadni rukopis.
Još jedan interesantan crkveni sukob je sukob oko crkvene jurisdikcije u Moldaviji, kaže Raković. Nad Moldavijom jurisdikciju ima moskovska patrijaršija, međutim, rumunska crkva takođe polaže pravo da bude na čelu moldavske crkve.
Ovo nisu jedini slučajevi raskolništva u pravoslavnom svetu ali su, prema Rakovićevom mišljenju najzanimljiviji i najupečatljiviji. I pokazuju da se raskolom ništa ne postiže, već se problemi samo produbljuju.
