Podnosioci inicijative navode da je Crna Gora 21. maja 2006. godine obnovila nezavisnost i međunarodno priznanje, pa je „u susret (sto)godišnjici tragičnog događaja nestanka Crne Gore kao nezavisne države 1918. godine, kada je nelegalno i nelegitimno anektirana od Srbije, obaveza Vlade (Crne Gore) da tu inicijativu prihvati i uputi odgovarajući predlog Skupštini da se poništi dekret kralja Aleksandra Karađorđevića“.
Potpisnici inicijative ističu da ukoliko bi Skupština Crne Gore poništila dekret regenta Aleksandra, „crnogorska crkva“ bi na taj način potvrdila svoju autokefalnost, dok bi država mogla da povrati imovinu „sa kojom je do tada raspolagala“.
Aktuelnu inicijativu o ukidanju odluke regenta Aleksandra Karađorđevića o ukidanju tobožnje autokefalne crnogorske pravoslavne crkve iz 1920. godine treba tumačiti sa više aspekata koji su svi „diskutabilni i kontradiktorni“, kaže za Sputnjik istoričar prof. dr Aleksandar Stamatović.
Stamatović takođe dodaje da najprije treba razjasniti ko su te navodne javne ličnosti i koga i šta predstavljaju.
„Evidentno je da se radi o smišljenom scenariju Mila Đukanovića da se grupa individua koja podržava njegovu antisrpsku ideologiju pojavi kao inicijator ovog postupka u pravnom smislu. Ne treba mnogo logičke sposobnosti i pameti da se shvati relacija ovakvog scenarija. Sa druge strane, postavlja se pitanje može li se sa srpske strane koja ne zastupa ovakav stav pojaviti grupa uglednih ličnosti koja bi inicirala skupštinsku raspravu da se radi o falsifikovanju crkvene istorije“, kaže Stamatović.
Sagovornik Sputnjika smatra da tu inicijativu treba dovesti u vezu sa nedavno promovisanom inicijativom u vidu tzv. apela za vraćanje crkvene infrastrukture državi Crnoj Gori.
„Obje inicijative treba sagledati kao nastojanje antisrpskog režima Mila Đukanovića da se zada poslednji udarac Srbima u Crnoj Gori u smislu likvidacije njihovog identiteta i njihove asimilacije u nacionalne Crnogorce. Režim polazi od pretpostavke da bi otimanjem crkvene infrastrukture i hramova to u potpunosti uspio, jer je Srpska pravoslavna crkva sada ostala suštinski jedini garant uspješnog opstanka srpskog identiteta u Crnoj Gori“, objašnjava Stamatović.
Sa druge strane, naš sagovornik primjećuje da je sama inicijativa svojim proizvoljnim tumačenjem istorijskih fakata takođe „besmislena i kontradiktorna“.
„Ulazak pravoslavne crkve u Crnoj Gori u proces opšteg ujedinjenja srpskih eparhija u jednu i jedinu Srpsku pravoslavnu crkvu kao naslednicu Pećke patrijaršije nije odlučen bilo gdje u Srbiji ili u drugim srpskim oblastima. On je odlučen na Cetinju 1918. godine i u kasnijim godinama, i to od strane Svetog sinoda iste te crkve. Tako pokretači te inicijative nelegitimnim proglašavaju legitimni Sinod i legitimne episkope te crkve i njihove odluke, što je apsurdno. Valjda hoće da traže neke nove episkope u istoriji i neko novo sveštenstvo koje bi zamijenilo ove, ali ih ne mogu izmisliti“, kaže Stamatović.
S tim u vezi ovaj istoričar postavlja pitanje ko je onda u stvari bio legitiman da donese odluku o ponovnom ujedinjenju Srpske pravoslavne crkve, istovremeno podsjećajući da to nikako nije mogao biti regent Aleksandar Karađorđević, kako tvrde podnosioci najnovije inicijative.
„Poglavar pravoslavne crkve u Crnoj Gori arhiepiskop cetinjski i mitropolit crnogorski Mitrofan Ban bio je na čelu središnjeg arhijerejskog odbora srpskih episkopa koji su radili na ujedinjenju i vaspostavi Srpske crkve. Regent Aleksandar Karađorđević u kanonskom smislu kao zastupnik vladara (regent) niti je mogao ukidati nečiju crkvenu autokefalnost, niti potvrđivati bilo čiju autokefalnost, jer jednostavno to u kanonima ne postoji. Crkveni kanoni ne prihvataju i ne znaju za tu pojavu da vladar može da dâ i ukine autokefalnost nekoj crkvi“, objašnjava Stamatović.
On dodaje i da su vaspostava i ujedinjenje eparhija Srpske crkve, pa i onih u Crnoj Gori, sprovedeni po svim crkvenim kanonima i takođe potvrđeni od majke crkve pravoslavlja — Vaseljenske patrijaršije, što sadašnju inicijativu utoliko više čini besmislenom.
„Čak i da Skupština Crne Gore kao političko tijelo poništi odluku regenta Aleksandra Karađorđevića, ta odluka bi bila ništavna za sve pravoslavne crkve i pravoslavnu vaseljenu. Ta inicijativa dolazi čak i do pozicije tragikomičnosti, pa bih u tom kontekstu preporučio njenim inicijatorima da nadležnom sudu u Podgorici podnesu tužbu protiv tadašnjih episkopa pravoslavne crkve u Crnoj Gori, kao i uopšte sveštenstva pravoslavne crkve u Crnoj Gori, koje je praktično stoprocentno podržalo ujedinjenje. Neka onda tuže pokojne Mitrofana Bana, Gavrila Dožića, Kirila Mitrovića, đakona Iva Kaluđerovića zato što su bili najprije nacionalni Srbi, i što su bili članovi klira srpskih eparhija, da naglasim — ništa manje srpskih nego one što su to bile u Srbiji ili bilo kojoj drugoj srpskoj oblasti, i konačno zato što su na legitiman crkveno-kanonski način bili u saglasju da se vaspostavi i ujedini Srpska crkva koja je silom Turaka kao Pećka patrijaršija ukinuta 1766. godine, a čiji je dio nesporno bila i Mitropolija cetinjska“, zaključuje Stamatović.
