Najskuplja ruska reč je vojnik. Tačnije njegov život. Prekjuče je stradao jedan pilot, a mnogo njih rizikuje živote boreći se protiv terorista takozvane Islamske države. To sigurno znaju i turski zvaničnici i njihov generalštab, pa obaranje ruskog aviona u ovako užarenom geopolitičkom momentu tera da se setimo poruke poslednjeg sovjetskog lidera Mihaila Gorbačova početkom ove godine i konstatacije: „Bojim se da oni žele da rizikuju“.
Da li je tursko obaranje ruskog aviona i docnije nekonstruktivno ponašanje Turske u reakcijama na ovaj događaj, taj rizik na koji je Gorbačov mislio kad je ocenio da je „hladni rat već objavljen“? Naime, teško je poverovati da se Turska na ovako nešto odlučila sama. Naravno, to ne znači da je NATO — čija je Turska članica — oborio ruski avion, ali je zvanična Ankara računala i na ovu činjenicu.
Novi hladni rat?
Sličnosti sadašnjih međunarodnih odnosa i odnosa iz perioda hladnog rata postoje, pregrupisavanja su evidentna, sukobi na terenu, sankcije i kontrasankcije, uz iznenadne ali nikako slučajne skokove i padove valuta, taktičke poteze oko plasmana gasa i cene nafte… ukazuju da se istorija možda ponavlja. Termin „novi hladni rat“ postao je u neku ruku najjeftiniji svetski pojam. Kao sinonim za stanje svetske politike pominju ga vodeći geostratezi i diplomate. Pored pomenutog Gorbačova i bivši američki državni sekretar Henri Kisindžer je upozoravao da opasnost od novog hladnog rata postoji i da se ne sme ignorisati.
Sam termin „hladni rat“ ušao je u upotrebu kad je novinar Volter Lipman zabeležio kazivanje Bernarda Baruha, berzanskog trgovca i savetnika američke administracije, sad ne tako davne 1947. Iste godine je američki predsednik Hari Truman dobio podršku američkog Kongresa za plan o zaustavljanju širenja komunizma dajući Turskoj i Italiji vojnu i ekonomsku pomoć kako ne bi potpale pod sovjetsku sferu.
Ovaj plan poznatiji kao „Trumanova doktrina“ mnogi uzimaju za stvarni početak Hladnog rata, a za prvi veći sukob „Berlinsku blokadu“ (24. jun 1948.—11. maj 1949.). Berlinski zid — „gvozdena zavesa“ kako ga je okarakterisao Čerčil, podignut 1961. zbog odlaska oko 2,5 miliona ljudi iz Istočnog u Zapadni Berlin — predstavljao je njegov najveći simbol, a rušenje ovog 45 kilometara dugog zida novembra 1989. takođe simboličan kraj jedne ere.
Važan detalj je sastanak na Jalti (Krim) februara 1945. vodećih ljudi SSSR, SAD i Velike Britanije Josifa Staljina, Frenklina Ruzvelta i Vinstona Čerčila koji je za cilj imao sliku sveta posle Drugog svetskog rata, očuvanje mira osnivanjem Ujedinjenih nacija i dogovor o podeli Nemačke na četiri zone. Mnogi kažu da već tada nisu svi bili zadovoljni podelom interesnih sfera i da rivalitet dojučerašnjih saveznika počinje upravo na ovom poluostrvu koje je i danas, 70 godina kasnije, ponovo aktuelno.
Blokovska i ideološka podela
Rast napetosti između dva bloka uslovio je nastanak Severnoaltnantskog (Vašingtonskog ugovora) ili NATO pakta 1949. sa sedištem u Briselu i ciljem da spreči prodor Sovjetskog Saveza, a šest godina kasnije i Varšavskog ugovora sa sedištem u Moskvi i ciljem da stvore društvo jednakih nasuprot kapitalističkoj privredi i privatnoj svojini.
Globalizacija Hladnog rata počinje kad se sukobi šire i van Evrope. U Kini pobeđuju komunisti, a u Koreji izbija građanski rat (1950-1953) u koji se kasnije uključuju SAD sa strane Južne (kapitalističke) i Kina uz sovjetsku vojnu pomoć sa strane Severne (komunističke) Koreje. Još jedan popularno nazvan „posrednički rat“ izbija između Severnog i Južnog Vijetnama i traje 20 godina od 1955. do 1975. sa istim akterima koje podržavaju zaraćene snage.
Tokom posete Bugarskoj sovjetski lider Nikita Hruščov saznaje da su u Turskoj razmeštene američke rakete koje mogu da ugroze dobar deo Rusije zajedno sa Moskvom i odlučuje da instalira svoje raketne sisteme na Kubi, koja je već u jako lošim odnosima sa Amerikom posle preuzimanja vlasti Fidela Kastra 1959. i proglašenja socijalističke revolucije godinu dana kasnije. Sovjetski brodovi sa raketama stižu avgusta i septembra 1962. a pošto to uoče američki izviđači dolazi do blokade Kube i čuvene „Kubanske krize“ (16.-28. oktobra 1962.) i 13 dana koji su mogli da dovedu do trećeg svetskog rata. Prvi put je postojala mogućnost upotrebe nuklearnog oružja a posle ove krize uspostavljena je takozvana crvena linija između Moskve i Vašingtona.
Važan deo hladnoratovske ere je rat u Avganistanu koji je počeo decembra 1979. kad su sovjetske trupe ušle u Avganistan kao pomoć tamošnjoj vladi u borbi protiv gerilskih pobunjenika podržanih od strane Amerike i Pakistana. Rat je trajao čitavih deset godina do februara 1989. kad je SSSR zvanično napustio Avganistan. Ovaj rat važan je i zbog toga što se uzima kao prekid „bipolarnog detanta“ odnosno smanjenja blokovske napetosti i obuzdavanja trke u naoružanju koja je 1972. u Moskvi rezultirala potpisivanjem prvog sporazuma o smanjenju nuklearnog naoružanja između sovjetskog i američkog lidera Leonida Brežnjeva i Ričarda Niksona.
Četvrt veka kasnije
Dakle, svi ovi slučajevi i istorijsko podsećanje ukazuju da je Hladni rat bio sve samo ne direktni oružani sukob Amerike i Sovjetskog Saveza.
Šta imamo danas?
Analitičari primećuju sličnost današnjeg vremena i perioda hladnog rata u tome što Amerika pokušava da izoluje Rusiju ali je, kako kažu, danas mnogo manji značaj Zapada nego što je bio jer ga je moguće neutralisti, na primer, savezom Rusije i Kine.
Neki od njih vide sličnost pomenute Kubanske krize i današnje krize u istočnoj Ukrajini. Kažu da je onomad Amerika bila ugrožena lansirnim rampama na Kubi ali podvlače da Kuba za Ameriku ne predstavlja isto što i Ukrajina za Rusiju, jer je bliskost Rusije i Ukrajine tradicionalno i istorijski znatno veća.
Razlika između hladnoratovskog i današnjeg perioda je u tome što je međunarodni kontekst donekle drugačiji, nema strogo bipolarnog sveta, ostao je samo NATO pakt, a umesto Varšavskog ugovora je Rusija. Nema ni Pokreta nesvrstanih koji je onomad bio važan tampon u sukobima dva bloka.
Sadašnju međunarodnu situaciju neki od hroničara vide kao puzajuću krizu i sukob između industrijskih zemalja s jedne, i vlasnika i izvoznika sirovina okupljenih oko BRIKS-a s druge strane. To je, prema njima, ekonomski i propagandni rat sa ciljem satanizacije establišmenta. Svetska politika se danas ne vodi uz poštovanje principa nego ad hok.
Da li su sadašnji odnosi u svetu novi hladni rat ili „hladnjikavi“ kako ga nazivaju neki teoretičari, da li je u pitanju nastavak onog starog koji nikad nije ni prestao samo je imao duži tajm aut, ili nam preti zlo od pravog novog rata, ne možemo sa sigurnošću da tvrdimo. Ali, analizirajući izjave političa i ozbiljnih geopolitičkih analitičara, ne možemo ni da isključimo nijednu od opcija.
