Kako su se partizani borili za slobodu - i na filmu
16:40 04.12.2024 (Osveženo: 17:06 04.12.2024)
© Sputnik / Marija Jakovljević
Pratite nas
Cenzura je danas svuda prisutna, cenzura je u našim glavama, a jedna od najvećih bolesti današnjice je autocenzura, izjavio je ugledni reditelj Lordan Zafranović, govoreći na predstavljanju knjige „Umivanje prevratnika – partizanski film“ autora Aleksandra Vranješa.
Knjiga je objavljena u izdanju Instituta za noviju istoriju Srbije i izdvačke kuće „HERAedu“, a predstavljena je u okviru Festivala humanistike, kulture i umetnosti koji se održava u Muzeju PTT Srbije.
Promocija knjige "Umivanje prevratnika - partizanski film" Aleksandra Vranješa
© Valentina Bulatović
Zafranović: Danas nema filma bez države
Na promociji Vranješove monografije o propagandnoj ulozi jugoslovenskih ratnih filmova Zafranović je podsetio na teškoće s kojima su se autori suočavali tokom stvaranja filmova u prethodnim decenijama.
„Ova knjiga me je na neki način vratila u vlastitu istoriju, u vreme kada smo se svakim filmom borili za mali pomak u slobodi. Ne treba zaboraviti da su sedamdesetih godina, kada smo završavali filmsku akademiju, mnogi autori bili bivši partizani. Ova knjiga je vredna jer otvara jednu od najvažnijih bolesti današnjice, a to je autocenzura. Pokrenula me je da vidim zbog čega u celoj Evropi, još od pada Berlinskog zida, postoji zatišje u takozvanom kritičkom filmu. Nigde u Evropi nema više tih žestokih filmova koji govore o vremenu u kojem živimo, nema žestokih istina koje su bolne danas i ovde“, rekao je Zafranović.
On je naglasio da je cenzura bila stalni pratilac umetničkog stvaralaštva, bilo da je reč o amaterskom filmu, bilo o profesionalnoj produkciji, i to ne samo u Jugoslaviji, već i u drugim zemljama, uključujući današnje države koje su nasledile bivšu Jugoslaviju.
„Danas nema filma bez države, producent je zapravo država, ne samo na području ovog regiona, nego i u Evropi“, zaključio je Zafranović.
Politički i ideološki aspekti partizanskog filma
Knjiga „Umivanje prevratnika – partizanski film“ istražuje političke i ideološke aspekte filmova koji su bili usmereni ka jačanju narativa o partizanskoj borbi i narodnoslobodilačkom otporu tokom Drugog svetskog rata.
Vranješ, koji je doktor političkih nauka i ambasador Bosne i Hercegovine u Srbiji, analizira filmske naslove iz perioda 1946–1990. godine, usredsređujući se na ključne naslove kao što su „Slavica“, „Bitka na Neretvi“, „Sutjeska“, „Užička republika“ i „Gluvi barut“, te prikazuje kako su ovi filmovi služili kao alat propagande u službi tadašnjeg političkog sistema.
Istoričar Mile Bjelajac je, govoreći o knjizi, ukazao na to da je partizanski film bio ključan za stvaranje političkog identiteta nove Jugoslavije, kao i za legitimaciju narodnooslobodilačke borbe.
„Autor gleda mesto u političkoj propagandi i legitimisanju partizanskog pokreta otpora, narodnooslobodilačke borbe, revolucije, te važne komponente - bratstva i jedinstva, u zemlji koja je bila zemlja pomirenja“, rekao je Bjelajac, dodajući da je upravo film bio jedan od ključnih alata za izgradnju kolektivne svesti o herojskoj borbi protiv okupatora.
Iako je filmska produkcija bila strogo kontrolisana, Vranješ ukazuje na suštinsku ulogu koju je film imao u oblikovanju istorijskog pamćenja i izgradnji nacionalnog identiteta.
Jedan od najvažnijih aspekata koji autor razmatra jeste kako su filmovi iz tog perioda oblikovali slike o „prijateljskim“ i „neprijateljskim“ narodima, što je posebno bilo vidljivo u prikazivanju suparničkih političkih pokreta, kao što je bio Ravnogorski pokret, čiji je imidž u mnogim filmovima bio prikazivan kroz izuzetno negativnu optiku.
„Dobro je autor uočio kreiranje stereotipa o Ravnogorskom pokretu, koji je smatran glavnim ideološkim protivnikom“, rekao je Bjelajac, naglašavajući da su partizanski filmovi često prikazivali „jednu istinu“, dok su druge perspektive bile potisnute.
Vranješ analizira i kako je film korišćen kao sredstvo za širenje ideja bratstva i jedinstva, dok su se istovremeno potiskivali drugi, nepoželjni aspekti istorije, poput građanskog rata i unutrašnjih sukoba.
