Sećanje na žrtve paviljona smrti /foto/

Memorijalni centar "Staro sajmište“ organizovao je prvo javno vođenje u prostoru prvobitnog beogradskog sajma, a potom nacističkog koncentracionog logora, nazvano "(Staro) sajmište: Nekad/Sad"

Posetioci su imali priliku da obiđu renoviranu Centralnu kulu i pogledaju izložbu "Logor na Beogradskom sajmištu (1941-1944)“, kroz koju su ih vodili rukovodilac Odeljenja za istraživanje Milan Koljanin izvršna direktorka i kustoskinja Asja Drača Muntean i saradnica u Odeljenju za prikupljanje i stručnu obradu građe Lea Eskenazi.

Početkom decembra 1941. doneta je konačna odluka o formiranju logora za jevrejske i romske žene, decu i stare na Beogradskom sajmištu, pod nazivom Jevrejski logor Zemun

Logor se nalazio na teritoriji koja je tokom rata pripadala Nezavisnoj državi Hrvatskoj, čije su vlasti dale saglasnost da se izložbeni paviljoni iskoriste za interniranje Jevreja u logor uz uslov da se logor snabdeva hranom iz Srbije

Komanda logora je bila u sastavu nemačke policije (Gestapo), a pripadnici nemačke policije su i obezbeđivali logor.

U prvih nekoliko mesecu nakon okupacije, nacisti su ustrojili evidenciju o Jevrejima i njihovoj imovini, označili ih žutim trakama, ograničili im ljudska prava i slobodu kretanja, vršili pljačku imovine, sprovodili prinudni rad i slično.

Sajamski kompleks je bio značajna arhitektonska celina i sastojao se iz više paviljona sa ukupno nešto preko 14.000 kvadratnih metara izložbene površine(maketa prvobitnog sajma, koju je poklonila porodica jednog od njegovih arhitekata Rajka Tatića)

Jedan od paviljona Sajmišta

Jevrejka Hilda Dajč (28. mart 1922) je bila jedna od zatočenica logora Sajmište. Hilda je u decembru 1941. godine otišla u logor Sajmište da pomogne kao medicinska sestra. Tačan datum njene smrti nije poznat, ali sigurno se zna da je ubijena u gasnom kamionu, u periodu između marta i maja 1942.

U Jevrejskom logoru Zemun ukupno je život izgubilo oko 6.320 Jevreja, odnosno gotovo svi zatočenici. Iako egzekucije nisu vršene u samom logoru, on je praktično bio neka vrsta logora smrti

Tokom prve polovine marta 1942. u Berlinu je doneta odluka da se ”Jevrejsko pitanje” u Srbiji „reši“ na licu mesta, bez odvođenja u logore na Istoku. Kao oruđe za uništenje jevrejske populacije u Beograd je poslat specijalni kamion marke „Saurer“ (koji su opsluživali SS podoficiri Vilhelm Gec i Ervin Majer), u narodu nazvan “dušegupka”

Trasa kojim se kretala "dušegupka". Pacijenti i osoblje Jevrejske bolnice u Beogradu bili su prve žrtve „dušegupke“. Između 700 i 800 ljudi je utovareno u kamion, koji je do bolnice dolazio dvaput dnevno. Svi su umrli u toku vožnje beogradskim ulicama do gubilišta u selu Jajinci, nadomak grada.

Nakon što je poslednja grupa jevrejskih zatočenika ubijena u gasnom kamionu, koncentracioni logor na Sajmištu promenio je namenu: prestao je da bude Judenlager(logor za Jevreje) i postao Anhaltelager(privremeni logor) za političke zatvorenike, zarobljene partizane i ostale koji se nisu mirili sa okupatorskom vlašću

Početkom maja 1942. upućen je prvi transport zatočenika logora u Jasenovcu i Staroj Gradiški ka logoru na Sajmištu, dok su tokom jula 1942. u logor počele pristizati velike grupe zatočenika, muškaraca zarobljenih u vojnim operacijama na Kozari

Tokom 1942. i 1943. počelo je deportovanje zatočenika u logore Koncentracione logore Mauthauzen i Aušvic

Zarobljeni partizani u logoru. Partizanski ustanici i simpatizeri su u logoru bili kao dopuna kvote za odmazdu u slučaju da je iz logora na Banjici nije bilo u predviđenom broju. Veliki broj njih je streljan u Jajincima.

Streljanja u okupiranom Beogradu su bila gotovo svakodnevna

Na Vaskrs 16. aprila 1944. američko vazduhoplovstvo masovno je bombardovalo Beograd i Zemun što je nastavljeno i narednog dana. Tada je teško stradao i logor na Sajmištu u kojem je poginulo blizu 200 zatočenika dok je više stotina ranjeno

U neposrednoj blizini Sajmišta nalazi se spomen obeležje "Glave 1941-1945", potresno vajarsko delo Tomislava Todorovića isklesano od masivnih stubova ulazne kapije logora Staro Sajmište

Ustanova kulture Memorijalni centar "Staro sajmište" osnovana je 6. aprila 2022. godine, na godišnjicu bombardovanja Beograda u Aprilskom ratu, u cilju negovanja sećanja na žrtve nekadašnjeg nacističkog koncentracionog logora. Radovi na kuli su započeti u julu 2022. a rekonstrukcija je završena početkom ove godine.