Nasleđe srpskog svetitelja: Putevima Svetog Save u Rusiji
© Sputnik / Lola Đorđević
Pratite nas
Srbija i Rusija oduvek su negovale duboke kulturne veze, a najstariji tragovi o tome sežu u doba Svetog Save. Najznačajniji srpski svetitelj i utemeljivač srpske crkve uticao je na čitav slovenski svet, a pre svega na Rusiju. Sveti Sava postavio je temelje kulturnih i duhovnih veza koje su nastavili da neguju njegovi potomci.
Uoči jednog od najvećih srpskih praznika, Dana Svetog Save, Savez za srpsko-ruski društveni dijalog „KOS“ iz Beograda organizovao je u Ruskom domu predavanje pod nazivom „Putevima Svetog Save u Rusiji“ o uticaju koji je Sveti Sava imao na uspostavljanje veza između Srbije i Rusije, kao i o njegovom uticaju na razvoj ruske crkvene, političke i društvene misli.
„Predavanje se bavi raznim pitanjima – kako, koliko i zašto je Sveti Sava uticao na države i vladare svoga vremena, kako su njegov lik i delo uticali na vladare koji su došli posle njega, kao i kakve su veze Svetog Save i Rusije“, objašnjava za Sputnjik Katarina Petković, predsednica KOS-a.
Sveti Sava kao jedan od faktora u razvoju Ruske crkve
Prema njenim rečima, prvi srpski arhiepiskop bio je jedan od ključnih faktora u razvoju ruske nacionalne i državne ideologije i Rusije kao pravoslavne carevine.
„Sama činjenica da se Sveti Sava zamonašio u ruskom manastiru na Svetoj Gori omogućila mu je veliki uticaj na rusko monaštvo“, ističe Petkovićeva.
O tom uticaju svedoče i brojni prepisi Žitija Svetog Save – u 16. veku bilo ih je poznato oko devedeset, a izgleda da je Karejski, odnosno Svetogorski tipik Svetog Save uticao na sastavljača takozvanog Skitskog tipika, koji je bio veoma raširen u Rusiji između 15. i 18. veka.
Međutim, najveći uticaj u Rusiji Sveti Sava ostvario je kroz Nomokanon, odnosno Krmčiju ili Zakonopravilo, najznačajniji srpski srednjevekovni zakonik pre Dušanovog zakonika.
„Krmčija je, na neki način, najsavršeniji spoj svetovnih i duhovnih pravila koje je Sveti Sava utemeljio i koji se do današnjih dana poštuje u Srpskoj crkvi“, navodi Petkovićeva i dodaje da je u Rusiju Krmčija stigla po želji kijevskog mitropolita Kirila, koji je 1262. od bugarskog kneza Jakova Svjatoslava tražio da mu pošalje njen prepis. Prvi prepis Krmčije Svetog Save u Rusiji nastao je dvadesetak godina kasnije u Rjazanju. Pored rjazanjskog, postojali su i sofijski, mjasnikovski i čudovski prepis Krmčije.
U Krmčiji ima dosta rusizama, što govori da ju je Sveti Sava pisao u saradnji sa ruskim monasima, navodi Petkovićeva, dok ruski naučnici Jelena Beljakova i Jaroslav Ščapov, u svojoj studiji „Tradicija Svetog Save Srpskog u Rusiji“, kažu:
„Delovanje Svetog Save Srpskog bilo je od velikog značaja za Istočne Slovene. (…) U vremenu od 15. do 17. veka srpska redakcija (Krmčije) proširila se u Ukrajini i Belorusiji, a 1649. postala je osnova za štampano izdanje Krmčije u Moskvi.“
I samo ime „Krmčija“, Nomokanon ili Zakonopravilo dobila je u Rusiji, od glagola „krmiti“ ili „kormiti“, u značanju čuvati i upravljati.
Ivan Grozni – obožavalac Svetog Save
Sa druge strane, Sveti Sava imao je veliki uticaj na razvoj ruske državne ideologije. Ruska crkva se prilikom dobijanja autokefalnosti pozvala na presedane srpske i bugarske crkve, dok su ideolozi ruske nacionalne države koristili političko iskustvo srpske države prilikom proglašenja carstva. U liku Save Srpskog, kako srpskog svetitelja nazivaju u Rusiji, objedinjene su dve suprotne koncepcije: priznanje i izgradnja crkvene i državne nezavisnosti, kaže Petkovićeva.
Za ugradnju ličnosti i dela Svetog Save u rusku državnu i carsku ideologiju najznačajniji je prvi ruski car, Ivan Grozni. Zahvaljujući obrazovanju, za koje se brinula njegova baba, Ana Jakšić, daleki potomak Nemanjića, Ivan Grozni bio je, putem Teodosijevog „Žitija Svetog Save“, detaljno upoznat, ne samo sa životom srpskog svetitelja, već i sa srpskom srednjevekovnom istorijom.
„Ana Jakšić je Ivana Groznog vaspitavala pričama o lozi Nemanjića, tako da je on za vreme svog života, ne mogu da kažem propagirao, ali je poštovao lik i delo Svetog Save i to je svuda prenosio“, objašnjava naša sagovornica.
Tako je u desetotomnoj „Carskoj ilustrovanoj hronici“, knjizi koja se bavi istorijom sveta od Postanja do vremena Ivana Groznog, čitav četvrti tom posvećen istoriji Srbije do Kosovske bitke, a u njemu je znatan deo zauzela biografija Svetog Save, dodaje ona.
Osim toga, prvi ruski car je u Arhangelskom saboru u Kremlju dao da se naslikaju freske svega četiri stranca svetitelja, od kojih su trojica Srbi – Sveti Sava, Sveti Simeon i sveti knez Lazar. Sveti Sava je pri tome jedini svetitelj koji je na freskama prikazan dva puta. To je, na neki način vraćanje duga Svetom Savi, koji je svojevremeno dao da se u Mileševi oslikaju freske ruskih svetaca mučenika Borisa i Gleba.
Tradiciju Svetog Save u Rusiji nastavili su da održavaju srpski emigranti koji su zauzimali najznačajnija mesta u ruskoj državi, poput grofa Save Vladislavića ili porodice Miloradović.
„Kada govorimo o prošlosti, mi govorimo o mostu koji povezuje pretke i potomke. Sve što se danas gradi, gradi se na temeljima koje su postavili preci. Tako da je svetosavlje i danas prisutno, možda i više nego ikada, i u Rusiji, i u Srbiji“, zaključuje Petkovićeva.
Predavanje „Putevima svetog Save“ pratio je dokumentarni program uz hor Osme beogradske gimnazije i KUD „Radinac“ iz Smedereva.
Pogledajte i:
