Jugonostalgija ili „neka tajna veza“: Propali pokušaji da se muzika deli na „našu“ i „njihovu“
© Foto : Unsplash/Anthony DELANOIX
Pratite nas
Čitav Dubrovnik čeka na koncert Zdravka Čolića, uprkos pretnjama hrvatskih ekstremista, dok Aleksandra Prijović puni zagrebačke hale. Sa druge strane, beogradska publika rado ide na koncerte muzičara iz Hrvatske i BiH. Radi li se o pukoj jugonostalgiji, ili u svemu „ima neka tajna veza“, za Sputnjik otkrivaju stručnjaci.
Teoretičar kulture Vladimir Kolarić vraća se u prošlost jer smatra da, kada je reč o prijemu i percepciji muzike na prostoru bivše Jugoslavije, sve počinje raspadom države. Tu se, kaže on, mogu videti bitne razlike u načinu na koji različite zemlje pristupaju kulturnoj politici.
„Hrvatska se gradila od samog početka kao nacionalna država. Ona je gradila kulturnu politiku često na bazi sopstvenog nacionalnog identiteta, koji se opet vrlo jasno gradio u suprotnosti sa srpskim identitetom. Kriterijum je bio razlika u odnosu na srpski identitet i u tom smislu recepcija hrvatske kulture je bila usmerena ka vrlo jasnoj distinkciji između srpskog i hrvatskog elementa u zajedničkom jugoslovenskom kulturnom prostoru“, govori Kolarić za Sputnjik.
Uz ovo, dodaje on, treba imati na umu da se ne može govoriti o nekakvoj zajedničkoj jugoslovenskoj kulturi, koja nije postojala, već isključivo o zajedničkom jugoslovenskom kulturnom prostoru, unutar kojeg su zasebne nacionalne kulture ipak čuvale samostalnost.
Kada se Jugoslavija raspala, nastavlja Kolarić, došlo je do potrebe za promenom i razlikovanjem, a kako se hrvatska kultura od početka gradila kao nacionalna, naspram srpske kulture, samim tim je došlo do segregacije i distanciranja u odnosu na srpske izvođače. Posle svega, granice uspostavljene hrvatskom kulturnom politikom postale su jasne.
Hrvatska trauma i srpske radio stanice
U Srbiji je, priča Kolarić, vladala drugačija atmosfera. Pre svega, napominje on, Srbi do ranih dvehiljaditih nisu ni živeli u državi Srbiji, već u nekakvoj Jugoslaviji, a politika koja je tada vođena bila je više postjugoslovenska nego što je bila srpska. Postojao je stav koji je podrazumevao da se srpska kultura nije gradila naspram bilo koje druge, već se oblikovala u kontinuitetu sa onim šta je predstavljala u Jugoslaviji. Kulturno-politički uspostavljenih granica nije bilo.
„Kada je u pitanju muzika, treba imati u vidu, i toga smo lično svedoci, naše generacije to pamte, da ste devedesetih, u jeku ratova, u Srbiji mogli da čujete pesme aktuelnih hrvatskih izvođača, a poneke radio stanice su prenosile čak i kontroverzne pesme, poput pesme ‘E moj druže beogradski’ Jure Stublića i grupe ‘ ’Film’“.
Ovo nije bio slučaj u Hrvatskoj, gde srpski izvođači nisu mogli da se čuju. Među njima je, objašnjava Kolarić, bilo i ponekih hrvatskih muzičara koji se nisu odazvali hrvatskoj nacionalnoj mobilizaciji, pa su, bez obzira na svoje etničko poreklo, bivali skrajnuti ili cenzurisani.
„Oni su pročišćavali svoju muzičku scenu na jedan specifičan način. Kod nas toga nije bilo ni u jednom trenutku. Ta recepcija je bila zaista jasna i kod nas je hrvatska muzika, pogotovo posle ratnih godina, bila potpuno prisutna u javnom prostoru. Hrvatska je drugo. Sve to predstavlja jednu vrstu specifične traume za hrvatsko društvo, bar sa njihovog stanovišta i stanovišta njihove kulturne politike“.
Folk – srpsko tajno oružje
Pročišćavanje hrvatske muzičke scene od srpskih izvođača, objašnjava Vladimir Kolarić, ređe se odnosilo na izvođače iz domena pop ili rok muzike, poput Đorđa Balaševića. Ta vrsta muzike se donekle i tolerisala, dok je srpski folk bio ono što je najviše ugrožavalo takozvane nosioce hrvatske kulture i identiteta.
„Često se govori kako su kod Hrvata najpopularniji oblici zapadnjačke muzike, poput rokenrola i popa, međutim, u istoj toj Hrvatskoj nisu bili toliko popularni Partibrejkersi, koliko su to bili srpski folk izvođači Činjenica je da velik broj Hrvata, bez obzira na njihovu ‘civilizacijsku superiornost’, u odnosu na ‘orijentalne, bizantske Srbe’, prihvataju i vole srpski folk. Hrvati se, kao ‘čuvari velike evropske kulture’ na braniku tog civilizacijskog kulturnog reala, ovde susreću sa jednom pojavom ‘stranog elementa’ koji široke narodne mase prihvataju“, ukazao je.
Fraza da se „hrvatska javnost gnuša“ takozvanih srpskih cajki, po Kolariću nema preteranu vrednost. Očigledno je da veliki broj ljudi želi tu muziku da sluša. Oni koji žele da upravljaju kulturnom politikom i javnošću, smatra Kolarić, a koji su nastrojeni tako da potvrđuju hrvatsku „evropsku“ kulturu, naspram srpske koja je „bizantska“, orijentalna, pa samim tim u njihovim očima i niže vredna – protiv su toga.
To je za njih jedna vrsta invazije, infiltracije, pa i hibridnog rata koji rastura hrvatski identitet iznutra, govori Sputnjikov sagovornik.
„To nije samo pitanje ugrožavanja hrvatskog identiteta zbog prisustva jasnog srpskog elementa koji se infiltrirao kod širokog slušateljstva, nego i kulturne matrice za koju oni smatraju da zapravo ugrožava hrvatsku pripadnost evropskoj kulturi, na kojoj oni zasnivaju sopstveni identitet“, naveo je Kolarić.
Srpska meka moć
Što se Srbije tiče, smatra Kolarić, Srbi su prilično popustljivi i svako je dobrodošao, pa tako ljudi koji su nekada imali izrazito antisrpske izjave ili koji su se čak zaricali da neće nikad više gostovati u Srbiji, neretko pune domaće arene.
„Srpska meka moć neuporedivo više deluje kroz folk muziku, koliko god to bila ili ne strategija srpske države. Nezavisno od toga da li je dirigovana ili nije, svakako je činjenica da se na neki način srpska kulturna moć danas prostire ne kroz elitnu kulturu i visoku umetnost, već kroz forme takozvanih nižih kulturnih oblika. To je nešto šta Hrvati vide i naglašavaju kao usmereno i svesno i kao oblikovanu stratešku delatnost, dok Srbi uglavnom nisu svesni toga i stvari ne vide na taj način“.
Ne postoji hrvatska i srpska muzika
Sociolog Vladimir Vuletić muziku koja puni hale i dvorane ne karakteriše ni kao srpsku ni kao hrvatsku, niti jugoslovensku, već kao popularnu i potrošačku. Postoje muzičari iz Srbije i muzičari iz Hrvatske, ali muzika sama po sebi nije ni „naša“ ni „njihova“ i to je ono što joj obezbeđuje slušanost.
„Šta znači hrvatska ili srpska muzika? Niko ovde ne želi da sluša zagorske popevke, kao što ni tamo niko ne želi da sluša srpsku izvornu muziku. To je popularna muzika koju izvode izvođači koji su sticajem okolnosti rođeni u Zagrebu ili Beogradu i to je muzika koja po svom karakteru teško da nosi nacionalni predznak. To je popularna muzika koja je izdanak masovne ili potrošačke kulture i njome, pre svega, upravlja tržište“, objašnjava Vuletić za Sputnjik.
Upravo činjenica da je domaće tržište relativno malo, govori Vuletić, a jezik sličan ili isti, objašnjava zašto se ti muzičari obraćaju određenom kulturnom prostoru, odnosno onom narodu kojem je njihovo pevanje razumljivo.
Muzika se, iz političkih razloga, može zabranjivati, a muzičari precrtavati i zato postoje zabrane srpskim izvođačima da nastupaju u Hrvatskoj. Sa druge strane, razlog njihove slušanosti nikada nije politički ili nacionalni, već isključivo potrošački.
„Ovde niko ne sluša Tompsona, kao što ni tamo niko ne sluša Baju Malog Knindžu. U tom smislu ne treba tome pridavati nekakve nacionalne ili fenomene vezane za politiku i naciju. Naprosto, reč je o jednom socijalnom i kulturološkom fenomenu“, ukazao je Vuletić.
Vuletić podseća na vreme kada se u Srbiji najviše slušala američka muzika. Madonine pesme i holivudski filmovi vrteli su se do besvesti kada su Srbi bili pod sankcijama, pa čak i pod bombama. Po Vuletiću, radi se o muzici koja je pristigla iz Amerike, ali nikako nije američka, kao što se danas masovno ne slušaju srpska ili hrvatska, već popularna muzika.
„Radi se o proizvodu vrhunske produkcije koji je ciljano napravljen tako da se dopadne širokom sloju ljudi koji živi sličan ili čak identičan socijalni život. To je to i ništa više“, zaključuje Vuletić.
Pogledajte i:
