Tvrđava koja krije tajne o rađanju drevne Rusije
© Sputnik / Alekseй Daničev
Pratite nas
Ove godine Stara Ladoga, koju nazivaju prvom prestonicom kneza Rjurika, puni 1270 godina. Manje je poznato da se pored ovog naselja nalaze ruševine jedne od najstarijih kameno-zemljanih tvrđava na teritoriji savremene Rusije. Arheolozi su, istražujući ovu tvrđavu, došli do mnogih saznanja o zajednici drevnih slovenskih plemena.
Danas je Stara Ladoga jedno od sela u Lenjingradskoj oblasti sa oko 2.000 stanovnika. Prostire se duž reke Volhov, na potezu od pet kilometara, ali na toj maloj teritoriji pronađeno je 160 spomenika kulturnog nasleđa i na hiljade dragocenih predmeta iz raznih epoha.
Među tim pronalascima su i dragocenosti iz Vizantije, Arapskog kalifata, srednjovekovnih baltičkih i skandinavskih država. Kroz Ladogu su prolazili važni trgovački putevi.
Mnogi istraživači u Staroj Ladogi traže izvore drevne ruske državnosti, jer, prema Ipatjevskoj varijanti letopisa „Povest minulih vremena“, 862. godine upravo je tu započeo svoju vladavinu knez Rjurik.
Na svega dva kilometra od glavnog naselja postoji drugi jedinstveni izvor znanja o legendarnom periodu. U 8. veku tamo je bila podignuta jedna od najdrevnijih tvrđava, sazdana od kamenih blokova. Njeni graditelji su, kako tvrde arheolozi, bili Sloveni koji su došli u Nižnje Povolhovje u 6. i 7. veku. Ruševine se nalaze na nekadašnjem ušću rečice Ljubše, jedne od pritoka Volhova, u Ladoško jezero. Otuda je i dobila naziv Ljubšanska tvrđava.
Arheolozi su počeli da je istražuju u drugoj polovini 20. veka paralelno s Ladogom, a interesovanje za tajne te tvrđave je samo raslo.
Izučavanje istorije tog kraja je značajno ne samo za naučnike, nego i za Rusku pravoslavnu crkvu, za sve koji se interesuju za nasleđe drevnih vremena.
„Postoje razna predanja o Ladogi, a precizna znanja i datumi iz njih ne mogu da se dobiju. Nekada je ovde bilo sedam manastira i 15 crkava, ali nije poznato kada su oni podgnuti, pošto njihova istorija seže u duboku prošlost. Samo marljiv rad arheologa može da nam pomogne da saznamo značaj prošlosti ovog kraja za celu Rusiju“, priča nastojnik Staroladoškog nikoljskog muškog manastira, iguman Filaret.
Ljubšanska tvrđava
Ljubšanska tvrđava s kamenim konstrukcijama i Ladoško naselje podignuti su praktično istovremeno, smatra naučni saradnik Odeljenja za sloveno-finsku arheologiju Instituta za istraživanje materijalne kulture Ruske akademije nauka Pavel Miljajev.
Prema podacima ruskih arheologa, tvrđava na Ljubši izgrađena je ili u prvoj polovini, ili sredinom 8. veka, a Ladoga je osnovana 753. godine.
„Ako govorimo baš o tvrđavama, Ladoška je podignuta tek na prelazu iz 9. u 10. vek. Ljubšanska je najmanje sto godina starija. S tvrđavom se graničilo i naselje pored kojeg je bila oranica. Površina naseobine je bila oko 1.800 kvadratnih metara“, navodi istraživač.
Tvrđava je, najverovatnije, bila odbrambeni objekat regionalnog centra Ladoge tokom 8. i 9. veka. Građevinu je štitio zid dužine 70 metara.
„Iz tvrđave su pratili brodove i situaciju na vodi. Zaustavljanje veće ofanzive uz pomoć male tvrđave bilo bi teško, ali je ova tvrđava, očigledno, imala preventivnu funkciju. Ona je pomagala vojnicima da kupe vreme, kako bi na bezbedno mesto odveli žene, decu i kako bi se pripremili za odbranu“, navodi arheolog.
Nije konačno odgonetnuto zbog čega su pri podizanju ove tvrđave žitelji koristili kamen, dok su unutrašnje konstrukcije od krečnjačkih ploča.
„Kamen su počeli da koriste svuda gde je bilo lako doći do njega, a u okolini Ladoge bilo ga je u izobilju. U tom regionu je bila i veoma bogata međukulturna razmena, a narodi Severne Evrope, južni i zapadni Sloveni, umeli su da grade slične tvrđave“, navodi naučnik.
Od ranog gvozdenog doba do Rjurikove države
Ljubšansko stanovništvo otvorilo je kulturni deo istorije severozapadne teritorije savremene Rusije, uveren je Miljajev. I reč je o najmanje hiljadu godina praktično neprekidnog života stanovništva na tom mestu, koji počinje od sedmog veka pre naše ere.
„Ranom gvozdenom dobu pripadaju koštani vrhovi strela pronađeni u naseobini, oruđe od kremena, kamene 'pegle', keramika i drugi predmeti. Teško je govoriti o etničkoj pripadnosti tadašnjeg stanovništva, ali se pretpostavlja da su to mogla biti ugrofinska plemena“, dodaje Miljajev.
Iz prvih vekova naše ere, iz rimskog perioda, potiču pribadače, igle u obliku samostrela, pa čak i britva, u vidu kratkog oštrog noža sa sečivom u obliku polumeseca.
„A u 6. i 7. veku ovde se, očigledno, pojavljuje slovensko stanovništvo. Jedna od naseobina iz tog vremena, na osnovu iskopavanja, mogla je da ima lake zidove od motki ili pletenog granja, verovatno premazane glinom. Čvrstinu konstrukcija su obezbeđivali kočevi zabodeni u zemlju. U centru je bila peć napravljena od kamenih blokova“, objašnjava arheolog.
Prema mišljenju Miljajeva, običaji i predmeti svakodnevnog života slovenskog stanovništva Nižnjeg Povolhovja iz perioda od 7. do 9. veka imaju mnogo zajedničkih crta s kulturom Smolenskih dugačkih nasipa. Upravo na području Ladoge na toj osnovi se rađalo drevnorusko zajedništvo, aktivno su se razvijali zanati, a stanovništvo je bivalo sve brojnije.
Pad tvrđave. „Brat na brata“ ili primirivanje Slovena?
Ljubšanska tvrđava je razorena u drugoj polovini 9. veka. Razlozi i okolnosti njenog pada nisu poznati. Jedini trag istraživača su na desetine vrhova strela koji su pronađeni u njenoj blizini. Oni potiču iz istog perioda. Moguće je da strele svedoče o sukobu u kojem je tvrđava pala. Ipak, nije moguće razjasniti kome su pripadale te strele, navodi Miljajev.
„Kao što je napisano u letopisu, obraćanje Varjazima bilo je posledica međusobnih razmirica: 'Ustao je brat na brata'. To je mogao biti sukob Ladoge i Ljubšanskog naselja ili njihovih suseda. Postoji teorija, koju je predložio veliki istraživač Stare Ladoge Evgenije Rjabinin, da je pad tvrđave mogao biti povezan s dolaskom Rjurika“, navodi naučnik.
Prema njegovim rečima, do dolaska Skandinavaca u Nižnje Povolhovje tamo su, očigledno, postojale lokalne vođe, „aristokratija“ i privilegovani vojnici. Lokalno staovništvo je, naravno, imalo sopstveno društveno uređenje. Ako je pred Rjurikom bio zadatak da prekine razdor među plemenima, onda su njegovim dejstvima, verovatno, mogli da se suprotstvaljaju Sloveni.
Zbog toga se, kako objašnjava naučnik, može pretpostaviti da je tvrđava pala na taj način, a da su strele odapete ili u međusobnim razmiricama, ili u odbrani od Normana. Danas, međutim, nema dovoljno argumenata koji bi potvrdili bilo koju od te dve verzije.
