https://lat.sputnikportal.rs/20230317/i-tako-poce-zidati-crkvu-na-mestu-gradac-cime-je-jelena-anzujska-ne-stedeci-zlato-darivala-srbiju-marija-jakovljevic-1152595572.html

I tako poče zidati crkvu na mestu Gradac: Čime je Jelena Anžujska ne štedeći zlato darivala Srbiju

I tako poče zidati crkvu na mestu Gradac: Čime je Jelena Anžujska ne štedeći zlato darivala Srbiju

Sputnik Srbija

„Zapovedila je da se skupe svi narodi njezine države, i kada je to učinila izabrala je od njih najbolje umetnike, hoteći da podignu predivno uzdizanje toga hrama... 17.03.2023, Sputnik Srbija

2023-03-17T16:00+0100

2023-03-17T16:00+0100

2023-03-17T16:01+0100

kultura

kultura

manastir

kraljica jelena anžujska

manastir gradac

nemanjići

https://cdn1.img.sputnikportal.rs/img/07e7/03/11/1152596101_0:151:1600:1051_1920x0_80_0_0_77565cdfb7026e0db7e6491b892451b3.jpg

Priča o srpskoj kraljici i manastiru Gradac predstavljena je na izložbi „Helena, serbiae regina“, koju nakon publike u Kulturnom centru Srbije u Parizu, od večeras mogu videti i posetioci Galerije Akademije umetnosti u Novom Sadu.A pred njima je originalna mistrija iz vremena gradnje gradačkog hrama, kopije fresaka živopisa iz Blagoveštenjske crkve manastira Gradac, kopije fresaka iz manastira Gračanica i Sopoćani na kojima je Jelena predstavljena kao kraljica, majka i monahinja, kao i kopija ikone koju je poklonila Vatikanu.Istorijski zagonetna ličnost, Jelena Anđel (Anžujska) bila je supruga kralja Stefana Uroša I Nemanjića (1243–1276) i majka dvojice potonjih kraljeva, Stefana Dragutina (1276–1282) i Stefana Uroša II Milutina (1282– 1321).Jedna je od brojnih srpskih kraljica iz loze Nemanjića koje su poticale od evropskih vladarskih porodica Zapada i Istoka, gradeći čvrste veze sa vizantijskim, bugarskim, ugarskim, mletačkim ili, kao sama Jelena, francuskim dvorom.Jedna je od četiri naše kraljice koje su nakon života proglašene svetiteljkom. Poreklom katolikinja, Jelena je, kao uticajna pravoslavna vladarka, održavala snažne veze i sa pravoslavnim i sa katoličkim svetom i vladarima. Podržavala je i bogato pomagala izgradnju hramova obe vere.Jedina je srpska kraljica koja je dobila posebno žitije, iz pera arhiepiskopa Danila II. Iako je bila kanonizovana, Jelenin kult u liturgijskom smislu nikada nije dovršen jer joj nikada nije bila napisana služba.Od plemena fruškoga, kći slavnih roditeljaBudući da se u životopisu ove kraljice navodi samo da je bila „od plemena fruškoga, kći slavnih roditelja, koji su bili u velikom bogatstvu i slavi”, te da je napuljski kraljevi Karlo I i Karlo II Anžujski u dokumentima nazivaju „najdražom rođakom”, o poreklu kraljice Jelene istraživači su iznosili različite hipoteze.Upravo usled isticanja njenog srodstva sa Anžujcima, u istoriografiji je ostala poznata kao Jelena Anžujska, a dodavanje prideva „Anžujska” njenom imenu ustalilo se tokom vremena i upotrebljava se sve do danas.Najviše podataka o životu kraljice Jelene ostavio je njen hagiograf Danilo. U žitiju su istaknuti Jelenini duhovni kvaliteti i vrline, osnivanje škole za devojke u njenom dvoru u Brnjacima, pomenuto slanje darova u grad Jerusalim, Svetu Goru, manastir Svete Katarine na Sinaju i lavru Rait na istočnoj obali Sueckog kanala, potom opisano podizanje pravoslavne Blagoveštenjske crkve u Gradcu, kao i monašenje u hramu Svetog Nikole kod Skadra, njena smrt 1314. godine i sahrana u gradačkoj crkvi.Izdavala povelje, sazivala sabore, darivala manastireU svojoj državi, kraljica Jelena je samostalno izdavala povelje i sazivala sabore i raspolagala posedima, koje je mogla da ustupa odabranim ličnostima, poput svoje mlađe sestre Marije od Kajoa kojoj je na upravu dala grad Ulcinj. Iako se u žitiju ne govori o njenom odnosu prema apostolskoj stolici, zna se da je održavala blisku vezu sa katoličkom crkvom, što je, između ostalog, posvedočeno prepiskom s papom Nikolom IV, podizanjem franjevačkih manastira, kao i obnovljanjem benediktinskog manastira na Bojani kod Skadra. O kraljici Jeleni kao velikom pokrovitelju umetnosti svedoče i dve ikone koje je poručila. Ikonu sa poprsjima Svetih Petra i Pavla, kraljevima Dragutinom i Milutinom i svojim monaškim likom, Jelena je darovala crkvi Svetog Petra u Rimu, gde se ovo značajno delo i danas čuva. Drugu ikonu, koja nije sačuvana i na kojoj su bili prikazani Sveti Nikola i kraljica sa sinovima, poklonila je crkvi Svetog Nikole u Bariju. Izgled kraljice Jelene poznat je na osnovu predstava u Sopoćanima, Bogorodičinoj crkvi u Bistrici i Gradcu, gde je prikazana kao vladarka, zatim sa živopisa u kapeli kralja Dragutina u Đurđevim Stupovima, gde je predstavljena kao udovica sa belom maramom na glavi i sa freske u Arilju, gde je naslikana kao monahinja. Njen lik je sačuvan i na pomenutoj ikoni Svetog Petra i Pavla, koja se čuva u Vatikanu, kao i na freskama u Gračanici i spoljašnjoj priprati Sopoćana.Kraljica Jelena je za života posebnu pažnju posvetila podizanju i oslikavanju svoje najvažnije zadužbine, Blagoveštenjske crkve u Gradcu, što detaljno opisuje njen hagiograf Danilo.On svedoči da je Jelena osnovala Gradac kao veliki i bogat manastir, da se starala o izgradnji i opremanju crkve, izboru graditelja i slikara, kao i o izdavanju osnivačke povelje: „I tako poče zidati crkvu u ime presvete Bogorodice praznik Blagovešćenja, na mestu zvanom Gradac [...] i za života svoga ispuni ovaj dom presvete svakim izobiljem, naime božanstvenim knjigama i sveštenim sasudima zlatnim i srebrnim, ukrašenim dragocenim kamenjem i drugim lepotama [...] ukratko rečeno: sav život svoj i neiskazano bogatstvo slave svoga zemaljskog carstva tu darova...”„Zapovedila je da se skupe svi narodi njezine države, i kada je to učinila izabrala je od njih najbolje umetnike, hoteći da podignu predivno uzdizanje toga hrama, mnogo zlato neštedimice dajući svima radnicima“, piše Danilo Drugi.Kraljica Jelena je izabrala da svoju zadužbinu i mauzolej, manastir Gradac podigne u središtu srednjovekovne srpske države, na važnom putnom pravcu, koji je od Ibra vodio za Arilje. Manastir je smešten na uzdignutoj zaravni iznad reke Brvenice, na obodu šumovitih padina Golije.Istraživanja su pokazala da je gradačka crkva podignuta u dve hronološki bliske etape, što, uz ktitorsku kompoziciju na kojoj kralj Uroš I i kraljica Jelena zajednički prinose model crkve i dvojnu grobnicu koja se nalazi ispod nje, ukazuje na to da je Gradac mogao biti zamišljen kao zadužbina vladarskog para. Blagoveštenjski hram koji se osnovom ugleda na Studenicu ukrasili su vešti majstori iz primorskih krajeva. Gradac – slika situacije u SrbijiManastir je podignut pre sedam i po vekova, a proces njegove obnove je počeo pre skoro 150 godina.Konzervatorsko-restauratorski radovi na crkvi u Gradcu nimalo nisu bili jednostavni, a sagledavanje prvobitne, autentične strukture bilo je otežano.Da su radovi s najvećom preciznošću i sigurnošću izvedeni govori i podatak da su pojedini delovi restaurisani pre nego što su arheološkim radovima pronađeni originalni fragmenti, koji doslovno potvrđuju svaku intervenciju.Živopis Blagoveštenjske crkve predstavlja značajno ostvarenje srpskog zidnog slikarstva. Tokom vremena postepeno je propadao, te je na zidovima gradačkog hrama preostao samo deo nekadašnje fresko-dekoracije značajne u izučavanju promena koje su obeležile srpsko i vizantijsko slikarstvo u poslednjoj četvrtini 13. veka.Izložba „Helena, serbiae regina“Izložba „Helena, serbiae regina“, kojom Republički zavod za zaštitu spomenika kulture obeležava 75 godina rada, posvećena je kraljici Jeleni i njenim zadužbinama, hronologiji izgradnje manastira Gradac, istraživanjima i obnovi manastirskog kompleksa, kao i graditeljsko-umetničkim dometima arhitekture i slikarstva Blagoveštenjske crkve.

2023

Vesti

sr_RS

kultura, manastir, kraljica jelena anžujska, manastir gradac, nemanjići