Ni korak nazad: Šamarčina ruskog medveda od koje se nacistična neman nikada nije oporavila
12:02 02.02.2023 (Osveženo: 14:54 08.02.2023)
© Sputnik / Konstantin Čalabov
/ Pratite nas
Osamdesetu godišnjicu najkrvavije bitke ne samo u ruskoj već i svetskoj istoriji Rusija dočekuje usred velikog geopolitičkog sukoba sa NATO. Bitka prekretnica Drugog svetskog rata – Staljingradska bitka, besnela je 200 dana. Obe strane imale su tada izričitu komandu – ni korak nazad!
U periodu od 17. jula 1942. do 2. februara 1943. godine odigrale su se nemačka opsada Staljingrada, mučne i bespoštedne borbe po njegovim ulicama i na kraju pobedonosna sovjetska kontraofanziva u kojoj su nemačke snage devastirane. Za Nemce koji do kraja rata nisu uspeli da se oporave od šamara koji im je Sovjetski Savez udario, poraz u ovoj bici i ujedno u čitavom ratu označavao je početak kraja. Za Ruse je značio početak oslobođenja od nacističke Nemačke koje je izvojevano ne samo ogromnim žrtvama i nadljudskim fizičkim naporima već i psihičkom prednošću koju su, u mnogome, stekli nakon Bitke za Staljingrad. Nezaustavljivi Nemci koji su u jednom munjevitom naletu pokorili čitavu Evropu naivno su se i čeono zaleteli na ruskog medveda.
Istoričar Predrag Marković govori za Sputnjik o značaju ove kolosalne bitke.
Staljingradska bitka je verovatno najznačajnija bitka 20. veka. U njoj je zaustavljena nacistička neman. Naravno, značajna je i zato što posle Staljingradske bitke Vermaht nikad nije uspeo da povrati inicijativu.
Istoričar Predrag Marković
© Sputnik / Aleksandar Milačić
Drang nach Osten – večita germanska težnja ka Istoku
I tada je kao i danas energetsko bogatstvo Rusije predstavljalo nužnost centralnoj i zapadnoj Evropi, pa je nemački plan podrazumevao vojno napredovanje do naftnih polja uz Kaspijsko jezero i Staljingrad, a Hitler je izdao dekret sa odredbom da se „konačno uništi ostatak postojeće sovjetske odbrambene moći i da se osvoji što više važnih ratnoprivrednih izvora energije“.
Stvarni motiv napada Staljingrada zapravo nije ni postojao već se sastojao iz Hitlerove opsesivne mržnje prema Rusima. Strateški cilj koji je želeo postići mogao se ostvariti i prostim opkoljavanjem grada nakon kojeg bi nemačka vojska nastavila dalje prodor. Razlozi koji su doveli do pokušaja zauzimanja grada na Volgi bili su ideološki. Grad koji je nosio ime njegovog rivala morao je pasti. Sa padom Staljingrada, Hitler je mislio da će pobediti i ruski duh. Vođen željom da pokori po svaku cenu, ali i uveren u superiornost nemačke vojske koja je tada zaista i bila najmodernija i najopremljenija na svetu, nemački kancelar je potcenio neprijatelja i podelivši vojsku na dva dela osudio večite nemačke težnje ka Istoku na propast. Od 300.000 nemačkih vojnika, samo se 5000 vratilo kući. Umesto ruskog, nemački duh je bio smrskan. U nemačkoj armiji se povećao broj dezertera i vojnika koji su otkazivali poslušnost komandirima, a nemački vojni sud počeo je izricati svojim vojnicima znatno više smrtnih kazni. U jednom delu političkog i vojnog vrha počelo je da se ispoljava opoziciono raspoloženje prema Hitleru.
Reke krvi
Usledile su mučne i krvave ulične borbe za svaki pedalj grada. Što bi jedni danju osvajali, drugi bi po noći vraćali i tako u krug. Upotreba vojne tehnike bila je praktično nemoguća zbog terena ali i bombardovanja koje je ostavilo čitav grad u ruševinama. Već pri prvom vazdušnom napadu bačeno je hiljadu tona razornih bombi.
Postoji na Zapadu tendencija da se umanjuju pobede Crvene armije a Staljingradska bitka je po broju mrtvih i strahotama veća od svih bitaka na Zapadnom frontu zajedno, rekao je Marković za Sputnjik.
Porazu Nemaca doprineće i loša opremljenost satelitskih vojski – italijanske, mađarske, rumunske i hrvatske. Primera radi, Nezavisna Država Hrvatska poslala je nacističkoj Nemačkoj legiju od 10.000 ljudi. Čitava „Hrvatska legija“ izginula je na istočnom frontu i u samom Staljingradu, što u borbama, što u zarobljeništvu.
Medicinska sestra previja ranjenika, bitka za Staljingrad, decembar 1942. godina
© Sputnik / George Zelma
/ Nemačka ofanziva dobro je započela. Na grad je kretalo više od pola miliona nemačkih i satelitskih vojnika sa 1000 tenkova, oko 1000 aviona i 10000 topova. Hitler je već mislio da je pobedio i zaista, po statistici, novopridošli sovjetski vojnik koji bi stigao u grad mogao je da očekuje da će živeti još svega nekoliko sati. Ogorčene borbe su besnele za svaku ulicu, svaku fabriku, svaku kuću, podrum i stepenište. Nemci koji su ovo neviđeno gradsko ratovanje nazvali „pacovski rat“ do kraja bitke su, u odsustvu druge hrane, istrebili sve preostale glodare, pse, mačke i vrane Staljingrada.
Spasonosni plan
Nakon nemačke ofanzive maršal Žukov je došao na ideju o probijanju obruča koji je opasivao i sve više stezao grad. Ideja je bila da nemačke snage borbama zadrže u gradu nakon čega bi se izveo proboj kroz rastegnute i slabo branjene delove nemačke vojske. Posle toga bi neprijateljska vojska koja je mesecima pokušavala da sravni Staljingrad i sve njegove stanovnike ostala zarobljena unutar grada. Ova operacija nazvana je „Uran“.
Maršal Georgij Žukov dan pred napad na Berlin u Drugom svetskom ratu
© Sputnik / Anatoliй Morozov
URA(n)!
Koncentracija trupa Crvene armije vršena je noću i uz najveću kamuflažu. Jutro 19. novembra 1942. godine bilo je tmurno, a vidljivost slaba. Padala je hladna sitna kiša pomešana sa snegom.
Na Staljingradskom frontu artiljerijska priprema počela je dan kasnije, tačno u 10 sati. Posle desetominutne kanonade, iz svojih bunkera i skrovišta izleteli su sovjetski tenkovi i vojnici, ustremivši se na protivničke položaje.
Borbena dejstva Crvene armije na prilazima Staljingradu
© Sputnik / Slike sa izložbe "Vruć sneg Staljingrada"
Učesnik u ratnim događajima, pukovnik Vilhelm Adam ovako opisuje situaciju nastalu toga nada:
U grozničavom nastojanju da spasu sopstveni život ljudi su ostavljali sve što im je smetalo da što pre pobegnu, bacali su oružje i opremu, vozila puna municije nepomično su stajala pored puta, poljske kuhinje i zaprežna kola su napušteni, jer su ispregnuti konji korišćeni za jahanje kako bi se što pre uteklo. Strašan haos je zavladao…
U sovjetskom obruču je ostalo zarobljeno blizu 230.000 nemačkih i rumunskih vojnika kao i ceo 369. puk hrvatske pešadije. Unutar grada se zateklo oko 10.000 civila koji nisu stigli da se evakuišu kao i hiljade sovjetskih boraca koje su do tada zarobili Nemci.
Sve bitke na Zapadnom frontu kad se stave zajedno sa jedne strane i Staljingradska bitka sa druge, ona je veća i dramatičnija od celog zapadnog ratišta, ističe istoričar i profesor Predrag Marković.
Ministarstvo za propagandu
Kada se govori o američkoj nauci i svemirskom programu čak se ni ne kriju zasluge nacističkih naučnika kojima je nakon kraha Nemačke i Nirnberškog procesa pružen azil, ali se rad jednog drugog Nemca, svesno i nesvesno, koristi neuporedivo češće i na dnevnom nivou. Jozef Gebels, Ministar propagande, bio je pionir u masovnom lažnom izveštavanju i preokretanju svesti građana kako bi služili politički predviđenoj svrsi.
Ministar propagande Trećeg rajha Jozef Gebels.
© AP Photo
Istog dana kada je operacija Uran otpočela, u nemačkim bioskopima su se prikazivale novosti sa ratišta. Dok su sovjetske trupe potiskivale naciste, nemačka publika je slušala o tome kako je „Nekadašnja metropola na Volgi, osim malobrojnih kvartova, oteta neprijatelju. Nemački Vermaht se nalazi na Volgi“. Baš kao i mnoga današnja zapadna izveštavanja o ratnim stanjima po Evropi i svetu, propagandne vesti nisu imale nikakve veze sa realnošću.
Čuvena ruska zima
Obruč oko Staljingrada ostao je neprobijen a paralelno sa vojnim napredovanjem nastupio je i udar oštre ruske zime. Volga se zamrzla, olakšavajući Sovjetima snabdevanje unutar grada. Zarobljeni nemački vojnici ubrzano su ostajali bez goriva za grejanje i medicinskih zaliha, a hiljade njih su počeli da umiru od promrzlina, slabe ishrane i bolesti.
Sovjetska protivvazdušna odbrana je danonoćno branila grad od napada protivničke avijacije
© Sputnik / Slike sa izložbe "Vruć sneg Staljingrada"
U jutro početka kontraofanzive Crvene armije, Hitler je na drugoj strani, daleko i od najdalje linije fronta iz bezbednosti svoje kuće održao jedan od svojih monologa o „novim koracima prema Uralu, Kavkazu i Nevi“. Dok su nemački vojnici ginuli, njihov vođa je držao propagandni govor koji se niko nije usuđivao da prekine. Možda bi taj govor i uticao na moral nacista da su mogli da ga čuju, ali hologrami i internet prenosi koji to danas omogućavaju morali su da sačekaju još osamdeset godina.
Nemci su umirali od gladi, padajući po ulicama Staljingrada kao pokošeni, a ponestajalo im je i municije. Pritisnuti do samih obala Volge, odsečeni bez hrane i oružja, nalazili su se pod celodnevnom sovjetskom paljbom i sa kopna, i sa vode i iz vazduha.
Sovjetski vojnik maše crvnom zastavom nad centralnim trgom Staljingrada 1943.
Videvši da je dalje ratovanje izlišno i da bi se njime jedino postigao nepotrebni gubitak života sa obe strane, Rusi su ponudili uslove časne kapitulacije. Uslovi su odbijeni i poražena strana je praktično zbrisana.
„Majka otadžbina zove!“
Zbog heroizma i žrtava kako branilaca tako i stanovnika, Staljingradu je dodeljena titula „grad heroj“. Bitka za Staljingrad postala je simbol sovjetskog otpora nemačkom nacizmu i sinonim za najveću moguću žrtvu otadžbini. Da nije bilo Staljingrada i uopšte ruske žrtve, krajnji ishod Drugog svetskog rata bio bi potpuno drugačiji. Da nije bilo ruskog otpora, Evropom bi zavladalo morbidno jednoumlje. Ne bi više bilo zasebnih država, naroda, istorija, kultura, već bi se sve stopilo u jednoličnu monolitnu masu čije bi birokrate diktirale ne samo politikom već i načinom razmišljanja na starom kontinentu. Pobedom Rusa nisu samo spašeni milioni slovenskih duša, već i stanovništvo čitave Evrope koje na tu činjenicu prečesto zaboravlja.
Staljingrad
© Sputnik / Boris Kaufman
Krst zamenjen svastikom
Iako gledano u istorijskom kontekstu nije prošlo mnogo vremena od završetka Drugog svetskog rata i Staljingradske bitke, posleratna dešavanja i propaganda doveli su pojedine slovenske narode do takve i tolike promene svesti da bi na uloženoj propagandi i ministar Gebels pozavideo.
Marković kaže da bi paralela koja bi se povukla između tadašnjih i današnjih ratnih dejstava bila samo i jedino negativna jer su Staljingradsku bitku ,,zajedno izvojevali svi narodi Sovjetskog Saveza, pre svega, pored Rusa, Belorusi i Ukrajinci".
Iako je Ukrajina za vreme Drugog svetskog rata imala dosta kvislinga i sledbenika nacističke ideologije, ne može se reći da narod tadašnje sovjetske pokrajine nije dao svoj doprinos u borbama. Suprotno svojim precima, ukrajinski narod danas strada od posledica propagande koja je nacističku neman oživela i predočila kao prijatelja, a sopstvenu majku zemlju kao okupatora i krvnika.
