Seljak iz „Ježa“ - čovek uz kog je cela zemlja bila nasmejana
„Bilo je izuzetno zabavno, smešno, istraživati seljaka iz ’Ježa’ i postavljati ovu izložbu. On je čovek uz kojeg je cela Jugoslavija bila nasmejana“, kaže za Sputnjik kustos Etnografskog muzeja i autor izložbe dr Tatjana Mikulić.
Izložba je ujedno i omaž „Ošišanom ježu“ koji je od svog prvog broja objavljenog 1935. godine bio i ostao najznačajniji satirični list na ovim prostorima i koji je zajedno s njemu srodnim zagrebačkim „Kerempuhom“, ljubljanskom „Pavlihom“ i sarajevskim „Čičkom“, kreirao i diktirao „puls“ zabavne štampe.
Likovi seljaka razlikuju se od perioda do perioda, zbog čega je izložba podeljena u četiri celine.
Seljak koji se u predratnom period smeje svom teškom životu, u posleratnom periodu postaje učesnik socijalne obnove i izgradnje zemlje. Treću celinu seljakovog života u karikaturi „Ježa“ čini „zlatno doba“ kada dominiraju vedrije teme iz svakodnevice, opsesija sudnicama i kafana, reakcije na modernizaciju jugoslovenskog društva da bi se u poslednjoj deceniji kroz njegov lik reflektovala politička i ekonomska kriza.
„Svaki period je drugačiji, pa se samim tim i seljak menja. Na primer, u periodu posle Drugog svetskog rata on se tako naivno susreće sa baukom modernizacije kada kupuje nove televizore, kuhinjske aparate, ali ne zna čemu služe, niti ima struje u kući da ih aktivira“, uz smeh kaže autorka izložbe.
Milojka, grožđe i seksualna revolucija
„Zlatno doba“ seljaka traje od 1950. do 1980. godine i govori o promenama u društvu, prodoru američke kulture. Iz duhovitih, satiričnih i zabavnih reakcijama našeg seljaka, vidi se kako se sa prodorom Zapada društvo menjalo.
„Seljak počinje da govori modernim jezikom. Sa Milojkom pleše tvist dok zapravo gazi grožđe u buretu. Kada se pojavio hipi pokret seljak je ceo go, ima samo šajkaču na glavi. Juri se sa seljankama a kada ga iz grada pitaju kako na selu prolazi seksualna revolucija, on odgovara ’dobro, dok ne oberemo kukuruze’“, navodi Tatjana Mikulić.
Kako se selo preselilo u karikaturu
„Odnos države prema selu takav je da je čitava priča o tom sloju stanovništva poslala karikatura. Tako je bilo i pre ’Ježa’“, smatra čuveni satiričar i dugogodišnji urednik časopisa „Jež“ Radivoje Bojičić.
Kako se menjao odnos države prema selu, tako se menjao i odnos seljaka prema državi. A „Ježev“ seljak uvek je pronalazio način da kroz šalu i smeh odgovori izazovima koje su mu društvo i vreme nametali.
„Zanimljivo je kako su na školama stavljali table na kojima je pisalo ’kafana’. Otuda lik seljaka više vremena provodi u kafani nego kod kuće, a srpska literatura bili su šljivovica i loza. Tamo gde su viski i druga pića – to su bili strani pisci“, objašnjava Mikulićeva.
Politika Jugoslavije ucrtana u karikaturu
Institucijama koje su u tadašnjoj Jugoslaviji kontrolisale sve štampane sadržaje ni „Jež“ nije mogao da promakne.
„Poslednji list koji je bio zabranjen u onoj Jugoslaviji bio je 'Jež', a na naslovnoj strani nalazila se karikatura Bose Kićevac 'Osam braće jedne gaće' u kojoj gole seljake pokriva zastava sva u zakrpama. Taj je broj sud u Beogradu zabranio. Tako da su karikaturisti žurili u slobodu, a s druge strane osvrtali se i gledali da li neka opasnost po njih postoji“, svedoči Bojičić.
Prema njegovom mišljenju, naši karikaturisti uspeli su da progovore o važnim temama kroz prepoznatljiv ton pa je tako i politika Jugoslavije ucrtana u „Ježevu“ karikaturu.
„Predratni seljak zamenio je šubaru šajkačom, a u poslednjoj decenije seljak sa šajkačom odlazi sa Kosova. To je bilo teško političko pitanje koje se smelo crtati“, smatra Tatjana Mikulić.
Urednik „Ježa“ ističe da u staroj Jugoslaviji nije bilo poželjno da se ističe nacionalnost Srbin, a u „Ježu“ seljak je bio personifikacija Srbina upravo zahvaljujući šajkači.
„Na primeru karikatura koje tematizuju iseljavanje sa Kosova, predstavljeni su zapravo svi Srbi koji su oličeni u seljaku sa šajkačom i tu se ogleda lukavost naših umetnika“, naglašava Bojičić.
Naši najznačajniji umetnici imali su svog Seljaka
Ova izložba predstavlja izbor iz 1000 karikatura seljaka koji su izlazili u preko 2650 brojeva „Ježa“ kojima su se predstavljali naši najznačajniji umetnici, karikaturisti i humoristi.
„U ’Ježu’ je postojala jasna redakcijska politika. Poznato je da su na Olimpu ’Ježa’ sedeli bogovi, a mladi karikaturisti boravili su u hodniku, odnosno u predsoblju ’Ježa’. Pošto se bogovi dogovore, Žika Jovanović, sekretar redakcije i tehnički urednik donosio je mladim saradnicima teme. Kome bi zapao seljak, taj bi morao da ga nacrta“, seća se Bojičić.
Jedan od legendi ’Ježa’, Miloš Krnjetin imao je čitav opus o ’Strašnom Ostoji’ seljaku koji je kao pokondirena tikva. Alek Marijanov u pisanoj formi bavio se Seljakom. On je odlično poznavao tu psihologiju. Bilo je i drugih rubrika i u pisanoj formi i u karikaturi koji su se bavili isključivo temom Seljaka“, kaže Bojičić.
Vratio se u karikaturu
Izložba „Seljak u karikaturi ’Ježa’ 1935-1990. godine“ u Etnografskom muzeju biće otvorena do maja, a planirana je poseta velikim jugoslovenskim centrima u kojima su izlazili satirični časopisi, poput Sarajeva, Zagreba, Ljubljane. Autori iz tih gradova takođe su bili saradnici „Ježa“ i njihovi radovi su prisutni na ovoj izložbi.
„Seljak je rođen u karikaturi, živeo je u karikaturi i vratio se u karikaturu“, zaključuje Radivoje Bojičić.
