Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda priredio je, povodom 60 godina od svog osnivanja i 800 godina autokefalnosti Srpske pravoslavne crkve, izložbu „Molitvena izvorišta – srpska pravoslavna crkvena arhitektura na teritoriji Beograda - očuvanost i trajanje". Na njoj je prikazano više od 70 crkava sa svih 17 beogradskih opština, koje se nalaze i u okviru eparhija Beogradsko-karlovačke, Sremske, Šumadijske i Valjevske.
Crkve su spomenici i duhovna žarišta
„To jesu spomenici, ali to su i duhovna žarišta našeg naroda, odakle nam je dolazila velika i uzvišena etika našeg života. Crkva je kod nas imala veliku i značajnu ulogu na svim poljima, kako na istorijskom i kulturnom, tako i na duhovnom planu. Sveti Sava je postavio temelje države i crkve i blagodareći tom temelju preživeli smo 500 godina pod Turcima“, rekao je patrijarh Irinej.
On je dodao da se nada da će uskoro biti osvećen i Hram Svetog Save na Vračaru.
„Hram Svetog Save se podiže više od 100 godina i nadam se da ćemo uskoro biti svedoci njegovog osvećenja. Planirali smo da to bude krajem oktobra, ali malo je izgleda da će biti mogućnosti da se to učini ove godine. Još nismo odustali, ali po svojoj prilici to će biti iduće godine“, kazao je patrijarh.
Bogatstvo sakralnog nasleđa - 93 crkve u Beogradu
Na teritoriji srpske prestonice nalaze se 93 srpske crkve u nadležnosti Zavoda za zaštitu spomenika kulture Beograda i Srpske pravoslavne crkve, od kojih su 48 utvrđene za spomenike kulture, pet se nalazi u okviru prostornih celina, a 40 crkava uživa status prethodne zaštite.
Autorke izložbe, istoričarke umetnosti Irena Sretenović i Hajna Tucić, i snimatelj slike Snežana Negovanović, nastojale su da daju jasan prikaz bogatstva nasleđa sakralne kulture našeg grada, od 14. veka do danas, i da ukažu na njihovu stilsku raznovrsnost.
„Mogu se videti svi stilovi, od vizantijskog do neobaroknog, nacionalnog stila i akademizma. Posebnu vrednost čine seoske crkve – brvnare i crkve iz 19. veka čije su ikonostase radili najeminentniji umetnici toga perioda“, rekla je Olivera Vučković, direktorka Zavoda za zaštitu spomenika kulture Beograda.
Putovanje – od Miloša Obrenovića do međuratnog perioda
Crkve su predstavljene fotografijama, kao i osnovnim istorijskim, arhitektonsko-umetničkim i tehničkim podacima.
„Crkva Svetog velikomučenika Dimitrija u selu Leskovcu očuvala je skoro potpuno autentičan izgled iz 19. veka. U porti se nalazi čak i kamena časna trpeza i deo amvona, što su tragovi još starije crkve iz 17. veka. Pored originalnog podnog zastora, zidnog slikarstva i retkih scena koje se nalaze u oltarskom prostoru, ikonostasa iz vremena gradnje crkve, postoji i jedna velika grobnica lokalnog svetitelja za koga se verovalo da ima isceliteljske moći i kapela sa severne strane. To je celina koja vas vrati kroz vreme“, rekla je za Sputnjik istoričarka umetnosti Hajna Tucić.
Ona je skrenula pažnju i na jedan od retko očuvanih mermernih ikonostasa u Crkvi Uspenja Presvete Bogorodice u Mladenovcu, kao i na oltarsku pregradu u Crkvi Rođenja Presvete Bogorodice u Velikoj Moštanici, u koju su inkorporirane stare ikone izuzetne vrednosti.
„U Belom Potoku se nalazi originalni krst, koji je bio prvi beleg Spomeniku neznanom junaku na Avali, pre sadašnjeg na vrhu Avale. Na baričkom ikonostasu su delom ikone iz stare Topčiderske crkve, a delom iz obrenovačke stare crkve, takozvane Paleške crkve. Imamo izuzetno slikarstvo Steve Todorovića u Crkvi Svetog Nikole na Novom groblju, a interesantno je da je oltarska pregrada u Dvorskoj kapeli na Dedinju nabavljena direktno iz Carigrada. Kraljevska porodica je nabavila antikvarno delo, izuzetan duborez“, rekla je Hajna Tucić.
Izložba svedoči o velikom bogatstvu i raznolikosti stilova u arhitekturi i izradi ikonostasa.
„Postoji nekoliko tipova arhitekture koje smo ovom prilikom prikazale. Od najstarijih iz perioda kneza Miloša Obrenovića, preko crkava s kraja 19. veka, kod kojih vidimo vizantijski uticaj, zahvaljujući arhitektama školovanim u Beču. U prvoj polovini 20. veka imamo srpsko-vizantijske crkve, a neke imaju i elemente modernih strujanja iz međuratnog perioda. Imamo i elemente romantizma. Prikazale smo to preplitanje stilova koje odlikuje građevine“, objasnila je Hajna Tucić.
Potreba čoveka za večnim molitvenim utočištem
Koautorka izložbe Irena Sretenović je zahvalila „svim poznatim i nepoznatim neimarima, ikonopiscima, drvorezbarima, pozlatarima, živopiscima iz prošlosti koji su stvorili nepresušnu lepotu danas pred nama“.
„Nakon terenskog obilaska 93 crkve i ličnog malog hodočašća, konstatovali smo vanredno dobru očuvanost ovih građevina u svom izvornom arhitektonskom stanju što je posledica vekovne nepromenljive konstante - potrebe čoveka za večnim molitvenim utočištem. Raznolika tipologija i stilska koncepcija crkava tesno je u vezi sa istorijskim i političkim okolnostima samim tim i kulturno-umetničkim uticajima kojima je Srbija kroz vekove bila izložena“, rekla je Irena Sretenović i dodala da očuvanost i trajanje srpske kulturne baštine podrazumevaju zajedničko angažovanje pojedinaca, sveštenstva, monaštva i službi zaštite kako bi „crkve - impozantne i velelepne građevine - ostale integralno sačuvane za buduće naraštaje“.
Čuvamo istoriju za budućnost
Zamenik gradonačelnika Beograda Goran Vesić je podsetio da je od „naše najstarije očuvane crkve - Svetih apostola Petra i Pavla u Rasu do Hrama Svetog Save, koji se završava ovih meseci, prošlo više od 12 vekova“.
„Za tih 12 vekova bilo je uspona i padova u našoj zemlji, imali smo domaće i okupacione vlasti, ali po crkvama i kako su one građene možemo da vidimo kako se razvijalo naše društvo. Malo Beograđanki i Beograđana zna koliko crkava imamo, kao i koliko je u njima mošti svetaca i naših vladara. Na osam vekova autokefalnosti crkve mnogi narodi bi nam pozavideli“, rekao je Vesić.
On je, takođe, najavio da će u porti Vaznesenjeske crkve biti podignuta kapela koja će svedočiti o stradanju nevinih ljudi na tom mestu 1941. godine.
Pročitajte još:
