Još uvek nema tačnih saznanja ko je i kad podigao ovu pravoslavnu bogomolju, ali je sasvim sigurno da je ona postojala i pre vladarske loze Nemanjića.
"Manastirski kompleks čine tri crkve posvećene Svetom Nikoli, Uspenju presvete Bogorodice i Svetom Iliji, što se sreće samo još u Pećkoj patrijaršiji, koja ima četiri crkve. Obnavljali su ga kralj Uroš Prvi i Stefan Dečanski, a o njemu se starala i vlastelinska porodica Vojinović, bio je njihov mauzolej i imao je u svom sklopu bolnicu i školu", rekao je iguman Teofil za Rinu.
Ova svetinja poznata je i kao manastir Svetog Nikole u Dabru, a u hijerarhiji srpske crkve pripada joj peto mesto. Od samog svog nastanka, kroz vekove bio je duhovni centar Srba nastanjenih u ovom kraju.
"U njemu je 1219. godine Sveti Sava uspostavio jednu od prvih episkopija osamostaljene Srpske pravoslavne Crkve i za prvog episkopa postavio Hristofora, svog najboljeg učenika iz Hilandara. Sama činjenica da je manastir Sveti Nikola bio centar Dabarske eparhije dovoljno govori o njegovom značaju u to doba. Među razlozima se pominje to što je ovaj manastir iz prednemanjićkog doba, zatim i to što se nalazio u pograničnim delu", kaže iguman Teofil.
Manastir je bio i srednjovekovni centar pismenosti jer je ovde otkriven luksuzni pisarski srebrni pribor koji se sastoji od dva stila za pera i mastionice sa očuvanim okamenjenim mastilom.
Pre četiri godine u sklopu arheoloških istraživanja ispred oltara crkve Uspenja presvete Bogorodice otkriveno je 40 crkvenih predmeta od srebra i zlata. Stručnjaci najvrednijim predmetima pronađenim u manastiru svakako smatraju ripide od pozlaćenog srebra, koje je manastiru darovao Makarije Sokolović, prvi patrijarh 1557. godine obnovljene Pećke patrijaršije.
Kako se može pročitati u istorijskim spisima on je često boravio u ovom manastiru zbog zdravlja, ali i zbog toga što su se upravo na tom mestu rešavala bitna pitanja za tadašnju srpsku crkvu.
Na Ilindan 1875. godine kod ovog manastira doneta je odluka da se organizuje opštenarodni ustanak. Napravljen je dogovor o učešću naroda Polimlja i starovlaškog kraja i utvrđeno je da ustanak počne na Veliku Gospojinu.
Ustanici su poraženi, a Turci su tada manastir prvo pretvorili u magacin, a u porti su napravili kasarnu. Ipak, verujući narod nije odustao od svoje svetinje, pa je manastir kasnije ponovo obnovljen.
