Rozetu, ili okulus, sa krstom, početkom februara otkrio je na Nemanjinom gradu u Podgorici iguman manastira Svetog Simeona Mirotočivog arhimandrit Danilo, objavio je Radio Svetigora.
Kako je objasnio mr Mladen Zagarčanin, jedan od najuglednijih crnogorskih arheologa, ovaj važan arheološki nalaz potiče s kraja 12. ili početka 13. veka.
„Radi se o ‚oku‛ crkve, verovatno sa zapadnog pročelja, mada nije isključeno da se nalazio i na nekom drugom mestu u hramu, klesanom u krupnozrnom mermeru, koji u sebi nosi stilizovanu ikonografiju vladarskog dostojanstva, i u isti mah predstavlja i vladarski amblem, što je ktitor i hteo da unese kao deo prepoznatljivosti i odvojenosti od ostalih crkava“, naveo je Zagarčanin i dodao da „sličnih nalaza na ovim prostorima nemamo“.
Kako je objasnio za Barski portal, krst je u novije vreme uzidan u geološkom sloju jedne otkinute stene i „samo je arhitekti zaduženom za uređenje prostora pored reke bio poznat povod da se komad srednjovekovne arhitektonske plastike uglavi između sloja oblutaka taloženih tokom milenijumskih nanosa“.
Zagarčanin dodaje da je hram na kom se nalazio okulus najverovatnije razrušen tokom turskih osvajanja Zete u 15. veku.
Arheolog kaže da krst pleni interesovanje ne samo zbog umetničke unikatnosti, „već i zbog istorijske podloge, koja ga povezuje sa najznačajnijim srpskim vladarem naših prostora, rodonačelnikom loze Nemanjića“.
Kako Zagarčanin objašnjava, slične stilizacije krsta nalaze se na reljefima iz 9. do 11. veka na Prevlaci svetog Arhangela Mihaila kod Tivta, na pluteju iz 11. veka koji se čuva u Pomorskom muzeju u Kotoru.
Takođe, gotovo identičan krst može da se vidi u Drenovu kod Prilepa u današnjoj Severnoj Makedoniji, a slične stilizacije mogu da se vide i u manastiru Hilandar.
Međutim, ono što Zagarčanin ističe je da na severnom portalu crkve Vaznesenja Gospodnjeg u Dečanima postoji okulus likovno istovetan onom nađenom u Podgorici.
Navodi da rozeta istog stila postoji i na ikonostasu crkve svetog Dimitrija u Pećkoj patrijaršiji.
„Ako je suditi po vekovnoj tradiciji po kojoj su danas ostaci turskih bedema u Podgorici sagrađeni na ostacima utvrđenja iz Nemanjinog doba, onda je verovatno da je ta crkva bila u samom gradu, ili u neposrednoj blizini, gdje je okulus pronađen i ugrađen kao spolija negdje u staroj varoši. U nama nepoznatom vremenu arhitekta je ovaj ukras pronašao i ponovo uglavio u stenu želeći da na taj način sačuva od zaborava sećanje na drevnu Diokliju ili Zetu Nemanjića, ne postavivši ovaj elemenat pravilno već ukošeno, kako bi u vreme komunizma na neki način i prikrio očigledan krstoliki motiv“, navodi Zagarčanin.
