Organizacija, čiji su članovi „uticajni evropski pojedinci“, poput Karla Bilta i Havijera Solane, u dokumentu „Moć perspektive: Zašto je članstvo u EU i dalje važno na Zapadnom Balkanu“ napisala je da bi potencijalna tačka usijanja na Balkanu mogla biti Srpska pravoslavna crkva (SPC) u Crnoj Gori i na Kosovu.
Upozorava se da zbog slabljenja uticaja Evropske unije, posledica može biti ugrožavanje sigurnosti Zapadnog Balkana i budućnosti Prespanskog sporazuma koji su sklopile Sjeverna Makedonija i Grčka.
Navodi se da su Srbija i Crna Gora tradicionalno imale bliske odnose, te da u tim državama postoje „preklapajući etnički i religijski identiteti“.
SPC najveći problem za odnose Srbije i Crne Gore
Podsjeća se da je do razmirica između dvije države došlo nakon što je Crna Gora priznala nezavisnost Kosova i nakon što su crnogorske vlasti ograničile svoje državljane da ne mogu imati i srpsko državljanstvo.
„Djelovanje SPC prouzrokovalo je najviše sporenja“, naglašava se u izvještaju i dodaje da „Srbija vidi svaku politiku kroz pitanje Kosova“, što se odražava na međudržavne odnose.
Srbija, kako piše, ne priznaje demarkaciju Crne Gore i Kosova, „smatrajući da je to kršenje njenog teritorijalnog integriteta“.
U izvještaju se naglašava da crnogorske vlasti brine uloga SPC nakon što su se podigle tenzije kada je Vlada 2015. godine predstavila Nacrt zakona o slobodi vjeroispovijesti, „koji bi efektivno izmjestio vlasništvo nad većinom crkava na državu“.
„Vlada je 2015. pokušala da usvoji zakon, ali ga je povukla poslije negodovanja SPC“, piše u izvještaju.
Zakon o slobodi vjeroispovjesti
Objašnjava se da je Zakon, koji je izmijenjen u skladu sa preporukama Venecijanske komisije, usvojen krajem 2019. godine i da se njim precizira da vjerske zajednice, uključujući i SPC, moraju ponuditi — kako bi zadržale vlasništvo nad crkvama — dokaz o vlasništvu za objekte sagrađene do 1918. godine. Objašnjava se da je tada uspostavljeno Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca i da je ta država preuzela imovinu i u Crnoj Gori.
Piše i da su srpski mediji optužili Vladu Crne Gore da pokušava da opljačka SPC, dok srpski „patrijarh Irinej prijeti crnogorskom predsjedniku Milu Đukanoviću anatemom (formalnom kletvom)“.
„Vlada Srbije je takođe upozorila Vladu Crne Gore o mogućnosti pogoršanja diplomatskih odnosa“, ističe se u analizi.
Podsjećaju da je Venecijanska komisija pozdravlja predlog zakona jer „donosi značajne pozitivne promjene“ u odnosu na raniji, koji „je zastario“, te da je Zakon usvojen uprkos „snažnim protestima i u Srbiji i u Crnoj Gori“.
SPC zastupnik ruskih interesa
Ukazuje se i na to da, iako je „’crnogorska pravoslavna crkva‘ osnovana 1993. godine, većina pravoslavnog stanovništva ide u SPC, koja ima veliki uticaj na javno mnjenje“.
„Mnogo sveštenika koji pripadaju SPC, među kojima je mitropolit crnogorski, imaju jake nacionalističke i društveno-konzervativne stavove, uključujući negiranje srpskih ratnih zločina u jugoslovenskim konfliktima, protiv su prava LGBT zajednice, negiraju postojanje crnogorskog nacionalnog identiteta, NATO nazivaju ’četvrtim rajhom‘ i šire govor mržnje protiv muslimana koji su manjinski narod u Crnoj Gori“, stoji u u analizi, kao i da je SPC „usko povezana sa Rusijom i često je viđena kao ruski zastupnik“.
U analizi se tvrdi i da je manastir SPC (Ostrog) bio jedna od lokacija gdje je pripremana teroristička akcija 2016. godine u Crnoj Gori.
„SPC nije registrovana u Crnoj Gori, ne plaća porez i vlasti ne znaju koliko sveštenika aktivno služi u državi“, piše u dokumentu.
Objašnjava se i da Zakon o slobodi vjeroispovijesti „neće istjerati SPC iz Crne Gore, čak i ako ne bude mogla da dokaže vlasništvo nad nekretninama u kojima služi“, te da ta crkva „neće izgubiti nekretnine u funkcionalnom smislu“, ali da će „crnogorske vlasti dobiti kontrolu“.
