Povodom godišnjice, u subotu i nedelju biće upriličen niz manifestacija, a centralna je Prikaz sposobnosti Vojske Srbije „Sloboda 2019“ na aerodromu u Batajnici, kome će prisustvovati i ruski premijer Dmitrij Medvedev. Na prikazu će, kako je najavljeno, učestvovati više od 2.400 pripadnika Vojske Srbije, 100 borbenih i neborbenih vozila i sistema i oko 25 vazduhoplova.
Datum oslobođenja Beograda bio je dugo po strani, a prvo veliko obeležavanje desilo se 2009, kada je u Beograd došao takođe Dmitrij Medvedev, tada u svojstvu predsednika Rusije, podseća profesor Filozofskog fakulteta dr Aleksandar Životić.
To je, ističe, bio trenutak kada je sećanje na oslobođenje Beograda bilo podignuto na viši nivo, a ta prilika je iskorišćena i za jačanje srpsko-ruskih odnosa i postizanje niza aranžmana u oblasti privrede.
Sa istorijskog aspekta, oslobođenje Beograda je, kako kaže profesor Životić, bitan istorijski simbol i odlučujuća faza rata na Balkanu iz više razloga: ne samo da je oslobođena jugoslovenska prestonica, već je i određena sudbina posleratne jugoslovenske države.
„Bilo je jasno da je posle dolaska Vrhovnog štaba NOVJ i centralnih institucija u Beograd to realan politički faktor na koji se mora računati u budućnosti. Sovjetski Savez je istovremeno na taj način fundirao svoj budući uticaj ovde, jer je sama pojava Crvene armije značila prevlast jednog pokreta i najavu novog oblika društvenog uređenja“, objašnjava Životić u emisiji „Sputnjik intervju“.
Dogovor Broza i Staljina
On podseća da je operaciji prethodio odlazak maršala Josipa Broza tajnim kanalima u Moskvu, gde je u razgovoru sa Staljinom postigao sporazum o ulasku Crvene armije na prostor Jugoslavije. To je, objašnjava istoričar, bio važan trenutak ne samo u pogledu završnice antifašističke borbe, nego i trenutak koji je definitivno rešio ishod građanskog rata na prostoru Jugoslavije.
Crvena armija kao nesumnjivi saveznik partizanskog pokreta pojavila se kao realni faktor na terenu i to sa moćnom tehnikom. Životić precizira da su borbe vodili Treći i Drugi ukrajinski front što, kako dodaje, nema veze sa sastavom jedinica, kako su pokušali da predstave neki ukrajinski zvaničnici, nego sa lokacijom na kom je Front formiran. S partizanske strane borile su se jednice koje su došle iz Sandžaka i Bosne i spojile se s Crvenom armijom.
Prema podacima istoričara, u oslobađanju Beograda učestvovalo je oko 80.000 boraca NOVJ i Crvene armije i oko 55.000 vojnika Vermahta.
Nemačka vojska je, podseća Životić, tada već bila načeta s obzirom na poraze koje je doživela pre toga. Međutim, iako je trpela ogromne gubitke i na Istočnom frontu već bila poražena, i te kako se dobro držala.
„Same borbe na prostoru Srbije su bile vrlo krvave, naročito kad je u pitanju Beograd koji je sa nemačke strane bio proglašen za tvrđavu i koji je kao važan saobraćajni i komunikacioni čvor trebalo da bude branjen u sklopu operacije izvlačenja nemačkih snaga sa Balkana. Padom Beograda oni su bili prinuđeni da izvlače glavninu svojih snaga sa prostora Grčke nepovoljnijim pravcima odstupanja, što se odrazilo na kasnija dešavanja“, kaže ovaj istoričar. On dodaje da su Nemci nakon gubitka Beograda tokom zime 1944. na 1945. ipak uspeli da stabilizuju front na prostoru Srema i delom na prostoru Bosne, što je nakon oslobođenja Beograda postalo opet krvavo poprište.
Tragična sudbina Ždanova
Životić podseća i na ulogu koju su u operaciji oslobađanja Beograda imale sovjetske vojskovođe Fjodor Tolbuhin i Vladimir Ždanov, koji je imao oreol oslobodioca Beograda i važio za hrabrog i iskusnog komandanta, da bi 20 godina kasnije, kada je dolazio na godišnjicu oslobođenja, i poginuo kod Avale, gde se srušio njegov avion.
Kako kaže, drago mu je da Tolbuhin i Ždanov imaju ulice u Beogradu, što je još jedna potvrda da u Srbiji nema osporavanja doprinosa Crvene armije oslobođenju od fašizma. Drukčija je situacija u nizu drugih evropskih zemalja, što je, smatra on, posledica aktuelnih političkih dešavanja i odnosa između zapadnoevropskog sveta i Rusije.
„Drugi aspekt je vezan za teško nasleđe posleratne Evrope naročito na hladnoratovska trvenja i ulogu koji je imao Sovjetski Savez u istočnoj Evropi. To su računi koji ni danas nisu raščišćeni a prenose se i na nešto gde im nije mesto. I treće je vezano za samu prirodu Drugog svetskog rata: Jugoslavija je, naime, od 1941. bila deo antihitlerovske koalicije, imala dva antifašistička pokreta, kao i autentični pokret otpora, iz kog će kasnije proisteći pobeda u revoluciji i poredak koji nije instaliran na sovjetskim tenkovima. Sovjetska pomoć u završnici rata je bila značajna, ali je to pokret koji je bio samostalan. Situacija je bila potpuno drukčija u Bugarskoj, Rumuniji, Mađarskoj...“, objašnjava Životić.
Životić na kraju ističe da je važno ne zaboravljati antifašističke tradicije, jer je pobeda nad fašizmom jedna od glavnih civilizacijskih vertikala na kojima počiva savremeni svet.
