Može da zazvuči čudno, ali Prvi svetski rat, odnosno godišnjice vezane za njega, dodirne su tačke dveju potpuno suprotnih državnih tradicija u kojima je srpski narod živeo tokom HH veka — socijalističke i one koja joj je prethodila.
Osnivački mit prve zajedničke države Južnih Slovena — Kraljevine Jugoslavije bio je neposredno vezan za pobedu Srbije u Prvom svetskom ratu. Ovaj mit obeležavan je proslavama godišnjica, podizanjem spomenika i drugim državnim ceremonijama. Međutim, i u toj državi su zarad „zajedništva“ izbegavane neke „škakljive“ teme. Imena odgovornih za ratne zločine u Mačvi, Jadru i Rađevini ostala su nepoznata, a takođe se nije govorilo ni o nacionalnoj pripadnosti onih koji su vojevali protiv Srbije na Kolubari, Ceru ili Mačkovom kamenu.
Kako su Sile Osovine jačale, tako su i proslave godišnjica vezanih za Prvi svetski rat u Kraljevini Jugoslaviji bile sve stidljivije, zbog nezadovoljstva Trećeg rajha mišljenjem o Nemačkoj i Austro-Ugarskoj u srpskom javnom mnjenju. Tako su, pred Drugi svetski rat, u želji da popravi odnose sa Hitlerovom Nemačkom, jugoslovenske vlasti zabranile najtemeljniju studiju o odgovornosti za početak rata, „Odnosi Srbije i Austro-Ugarske u HH veku“, znamenitog srpskog istoričara Vladimira Ćorovića.
Iako je poreklo izvodila iz Drugog svetskog rata, socijalistička Jugoslavija nije mogla da prenebregne tekovine Prvog. Za odnos prema Prvom svetskom ratu u socijalističkoj Jugoslaviji, prema rečima istoričara Aleksandra Životića, bili su važni ideološki odnos jugoslovenskih komunista prema ovom sukobu i političke prilike koje su se menjale, pa se menjao i odnos prema Prvom svetskom ratu.
Vođstvo jugoslovenskih komunista u ocenama istorijskih događaja uvek je sledilo ocene „klasika marksizma“. Tako je bilo i u ovom slučaju — sledili su Lenjinove stavove o imperijalističkom karakteru Prvog svetskog rata. Međutim, nisu mogli da prenebregnu činjenicu da su i Lenjin i njegovi naslednici na ulogu Srbije u ovom svetskom sukobu gledali kao na borbu za slobodu, kaže Životić.
„Drugi momenat je taj što su i jugoslovenski komunisti baštinili i jugoslovensku ideju i samim tim nisu mogli da prenebregnu činjenicu da je jedan od rezultata Prvog svetskog rata bio stvaranje jugoslovenske države“, kaže Životić.
U trenucima kada su jugoslovenski komunisti počeli da uobličavaju nezavisni jugoslovenski spoljnopolitički koncept i Prvi svetski rat dobija na društvenom značaju, kaže Životić. On podseća na velelepnu proslavu pedesetogodišnjice Prvog svetskog rata 1964.
Ipak, u socijalističkoj Jugoslaviji, Drugi svetski rat je bio favorizovan u odnosu na Prvi.
„On je bio na prvom mestu iz nekoliko razloga. To je bilo nešto što se u potpunosti vezivalo za tekovine jugoslovenskih komunista, za njihovu antifašističku, ali istovremeno i revolucionarnu borbu i pobedu u borbi protiv okupatora, ali i pobedu u građanskom ratu. Za njih je to imalo veliki značaj, naročito u pogledu izgrađivanja sopstvene vlasti, ali i kreiranja posebnog mentaliteta i posebne svesti kod budućih generacija“, objašnjava Životić.
Iako je bio u senci Drugog svetskog rata, ne može se govoriti da je Prvi svetski rat bio u potpunosti zanemaren u jugoslovenskoj javnosti, kaže Životić, naročito u srpskom delu jugoslovenskog prostora, odnosno na prostoru nekadašnje Kraljevine Srbije. Tu je Prvi svetski rat zauzeo posebno mesto u kolektivnom sećanju niza generacija, ističe Životić.
