Milorad Ekmečić spada u red najznačajnijih srpskih istoričara, smatraju njegove kolege Predrag Marković i Čedomir Antić.
„On je verovatno najveći naš istoričar 20. veka. Vrlo je važna njegova posvećenost ne samo nauci već i trendovima. On je pripadao i generaciji profesora Andreja Mitrovića, oni su bili veliki prijatelji, mada nikada nisu bili istomišljenici. Oni su bili velika veza naše nauke sa Evropom i svetom“, kaže Antić.
Milorad Ekmečić je čovek ogromnog uticaja na srpsku istoriografiju, smatra Predrag Marković.
„U nekoliko njegovih velikih dela kao što su ’Stvaranje Jugoslavije‘ i ’Istorija Jugoslavije‘, koju je pisao sa Božićem i Dedijerom, postavio je čitav niz novih metodoloških saznanja i pristupa. On je jedan od prvih koji je koristio nove pravce u istoriografiji — kulturnu istoriju, istoriju mentaliteta, istoriju društva… Verovatno je ’Stvaranje Jugoslavije‘ jedna od najboljih istoriografskih knjiga svih vremena kod nas“, kaže Marković.
Ekmečić je rođen u hercegovačkom selu Prebilovci kod Čapljine, u kom su ustaše 1941. izvršile stravičan zločin nad Srbima. To što se desilo njegovom zavičaju moralo je da ostavi traga na njegovo delo.
Marković smatra da je Ekmečićev rad bio opterećen srpsko-hrvatskim odnosima i verskim odnosima.
„Velika se rasprava vodi oko njegovog verovanja da su vere, pre svega katolička crkva, koja je najorganizovanija, imale fatalan uticaj na razvoj regiona. On je smatrao da je verski sukob bio jedan od najsnažnijih faktora naše istorije“, zaključuje Marković.
Ekmečićeve ideje o uticaju katoličke crkve na međunacionalne odnose u bivšoj Jugoslaviji bile su revolucionarne u vreme kada su iznete zato što su bile u nesaglasju sa istorijskim pozitivizmom i marksizmom, kaže Čedomir Antić.
„On je tvorac kovanice da je religija vododelnica nacija, kod nas posebno. I to je ono što je istina. To za Mađare nije važilo, kao ni za mnoge srednjoevropske narode, ali za Srbe i Jugoslovene je bilo i te kako važno“, kaže Antić.
Milorad Ekmečić osnovnu školu završio je u Čapljini, a gimnaziju u Mostaru. Oba roditelja izgubio je u ratu. Posle rata upisuje Opštu istoriju na zagrebačkom Sveučilištu gde je i doktorirao na temu bosanskohercegovačkog ustanka 1875-1878. Predavao je na Filozofskom fakultetu u Sarajevu, a istraživačkim radom bavio se u beogradskim, zagrebačkim, zadarskim i bečkim arhivima. Specijalizaciju je završio na Prinstonu, a na sarajevskom filozofskom fakultetu predavao je do izbijanja građanskog rata u BiH 1992. Muslimanske snage su ga uhapsile, zajedno sa porodicom, i jedno vreme držale ih u logoru za Srbe u Osnovnoj školi „Vratnik“, odakle ga stavljaju u kućni pritvor. Tajno je prebegao na teritoriju Republike Srpske, a potom i u Beograd, gde postaje redovni profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu.
Za dopisnog člana Akademije nauka i umjetnosti BiH izabran 1973, a za redovnog 1981. godine. Član Srpske akademije nauka i umetnosti van radog sastava postao 16. novembra 1978; u radni sastav preveden 1. jula 1992. godine. Bio je dopisni član i Crnogorske akademije nauka i umjetnosti od 1993, kao i član van radnog sastava Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske od 1996. godine. Milorad Ekmečić bio je član Senata Republike Srpske u drugom sazivu od 2009. godine.
