U Crnoj Gori je prije nekoliko dana održan skup potpisnika peticije za oduzimanje imovine Srpskoj pravoslavnoj crkvi u Crnoj Gori. Još jedan u nizu sličnih inicijativa ovog puta predstavljena je pod nazivom „Amanet“, i kao i sve prethodne ima za cilj „vraćanje“ crkvene imovine u državno vlasništvo.
„Nigdje pod kapom nebeskom nikome ne može pasti na pamet da prepiše sve državno sakralno nasleđe okupatorskoj ustanovi, ispostavi kolonijalne svijesti“, bila je jedna od tipičnih poruka sa skupa koja se odnosila na Mitropoliju crnogorsko-primorsku.
Takođe, glavna poruka „Amaneta“ je da „bez rešavanja pitanja statusa crnogorskih manastira i crkava nema zaokruživanja crnogorskog identiteta i nezavisnosti“, a interesantna je i proklamovana namjera inicijatora da u ovu svrhu prikupe 30.000 potpisa iako na skupovima NVO „Crnogorska pravoslavna crkva“ nikada nije viđeno približno ni 300 ljudi.
Komentarišući za Sputnjik najnoviju u nizu inicijativa za oduzimanje crkvene imovine, istoričar dr Aleksandar Stamatović ocjenjuje da „peticija u obliku tzv. ’Amaneta‘ nije ništa novo i ništa što nije već pokušavano u Crnoj Gori“.
U osvrtu na genezu ovog problema, on podsjeća da je „već početkom poslednje decenije 20. vijeka, kada je počeo višestranački politički život u Crnoj Gori, inicijativom ekstremnih antisrpskih političkih grupacija poput Liberalnog saveza, Socijaldemokratske partije, zatim ekstremnih antisrpskih kvazikulturnih institucija tipa Matice crnogorske, crnogorskog PEN centra, Udruženja nezavisnih književnika Crne Gore i sličnih, tada tobože obnovljena Crnogorska autokefalna crkva“.
Upravo u sklopu tog scenarija, precizira dr Stamatović, „pokrenuto je i pitanje tzv. ’vrtanja‘ (vraćanja) crkvene infrastrukture u Crnoj Gori toj kvazicrkvenoj nevladinoj organizaciji“.
„Sa zaletom Đukanovićevog secesionističkog državnog projekta realizovanog proglašenjem nezavisne crnogorske države 2006. godine, ova ideja o tzv. ’vrtanju‘ crkvene infrastrukture dobija novi institucionalni oblik, a naročito po sticanju nezavisnosti do danas. Polazi se od potpuno pogrešne teze koju promovišu neki pravnici i istoričari Đukanovićevog režima da je crkvena svojina, a samim tim i hramovna svojina i infrastruktura, bila svojina države Crne Gore do 1918. godine, dok sada kada je obnovljena crnogorska država ona treba opet to da postane“, kaže Stamatović.
Međutim, kako smatra sagovornik Sputnjika, pravi „razlozi za pokretanje tzv. ’Amaneta‘ su sasvim drugačiji, i ima ih nekoliko“:
„Prvi je taj da je Đukanovićev režim ne samo antisrpski nego i antiruski i antipravoslavni režim. Da želi u potpunosti da zaokruži novoformirani vještački, politički crnogorski identitet koji ide relacijom: crnogorska država — crnogorski jezik i, konačno, crnogorska crkva. Drugo, ideolozi ovog režima polaze od potpuno pogrešne logike da crkvu čine zgrade a ne pastva, to jest vjerni narod, te da će ako imaju crkve sa njima pridobiti i vjerni narod. Treće, realizacija projekta stavljanja crkvene infrastrukture pod ingerenciju državne vlasti značila bi potpuno zaokruženje tog vještačkog novoformiranog crnogorskog identiteta, i sa druge strane potpunu likvidaciju srpskog identiteta, pošto je suštinski Srpska crkva u Crnoj Gori ostala jedini još netaknuti i nekompromitovani faktor tog identiteta, koju režim za razliku od većine srpskih političkih stranaka i raznih srpskih kulturnih institucija, nije stavio pod kontrolu svoje službe bezbjednosti“, podvlači Stamatović.
Kao četvrto i najvažnije, kako naglašava ovaj istoričar, „radi se o mnogo širem, globalnom pitanju“, pa je priča o Crnogorskoj autokefalnoj crkvi samo usputna stanica u „prevođenju Crnogoraca u katoličanstvo“.
„U Crnoj Gori je na sceni potpuna kulturološka latinizacija u kombinaciji sa napadnom ’kroatizacijom‘. A priča o tobožnjoj crnogorskoj autokefalnoj crkvi je samo prvi korak ka unijaćenju Crnogoraca i njihovom prevođenju u katoličanstvo. Sa duge strane, tzv. ’Amanet‘ je sam po sebi kontradiktoran jer nameće tobožnju dilemu šta je u Crnoj Gori u crkvenoj infrastrukturi crnogorsko i državno, a šta srpsko“, objašnjava Stamatović.
„Gdje počinje crnogorska država, inicijatori ove lakrdije treba da objasne. Crnogorska država u prošlosti nije isto što je sada. Ona nema iste granice, isti identitet… U Crnoj Gori postoji čitav niz crkvenih infrastrukturnih naslaga: predslovenskog perioda, slovenskog, dukljansko-zetskog, nemanjićkog, postnemanjićkog… Može li se uopšte o crnogorskoj državi govoriti do knjaza Danila 1851. godine, jer u njoj do tog vremena vlada teokratija? Sve te naslage crkvene infrastrukture nadovezivale su se i u građevinskom smislu jedna na drugu. Barata se činjenicom da je samo infrastruktura koju su sagradili Nemanjići srpska, kao i ona poslije 1918. godine, iz doba sadašnjeg zvaničnog naziva Srpska pravoslavna crkva, što je apsolutna glupost. Pa da li je uopšte postojala neka crnogorska država kada su npr. građeni manastiri Piva i Ostrog“, pita se naš sagovornik.
Na koncu, pokretači tzv. apela koji se najviše pozivaju na to ko je u prošlosti gradio crkve i manastire u Crnoj Gori, kako primjećuje Stamatović, „u čitavoj ovoj priči smetnuli su sa uma možda i najbitniju činjenicu“:
„Naime, kroz čitav 18. vijek, i čitavu prvu polovinu 19. vijeka, Ruska crkva je aktivno finansirala obnovu i izgradnju crkvene infrastrukture u Crnoj Gori, i materijalno pomagala uopšte crkveni život u Crnoj Gori pomažući mitropolite Petroviće, odakle su oni sa svojih putovanja donosili veoma značajne sume novca za obnovu crkvene infrastrukture i crkvenog života. Po toj logici onda i sadašnja država Rusija može da se pojavi kao faktor u ovoj priči po jednom prostom sistemu: ’Mi smo davali novac za izgradnju te crkvene infrastrukture, i hoćemo sada i da se pitamo šta će biti sa tom crkvenom infrastrukturom‘. Konačno, kada se govori o crnogorskoj državi, ona je isto toliko bila srpska taman koliko i ona u Srbiji ili u bilo kojoj srpskoj zemlji do 1918. godine“, zaključuje Stamatović.