Pravoslavni svet potresla je vest da je carigradski patrijarh Vartolomej, po tradiciji prvi među jednakim poglavarima pravoslavnih crkava u svetu, darivao tomos takozvanoj Pravoslavnoj crkvi Ukrajine (PCU).
Predstavljen kao akt kojim patrijarh Vartolomej daruje (ili čak vraća) slobodu jednoj crkvi i stavljena u politički kontekst ukrajinske krize, „svečanost“ je obavljena u prisustvu ukrajinskog političkog vrha.
Međutim, prema rečima verskog analitičara Vladimira Dimitrijevića, stvari stoje drugačije — ne samo da nije reč o davanju prave samostalnosti ukrajinskoj crkvi, već je reč o grubom zadiranju u tuđu kanonsku teritoriju.
Tomos, kojim je patrijarh Vartolomej darivao ukrajinsku crkvu akt je o darivanju autokefalnosti, kojim majka crkva određenoj crkvi daje punu nezavisnost, počinje da objašnjava Dimitrijević. Potpuna nezavisnost sastoji se u tome da arhijerejski sabor bira svog starešinu, koji ima pravo da na Veliki četvrtak svake godine obavlja Veliku službu pripremanja svetoga mira za krštenje, koje se kasnije razašilje po svim eparhijama.
Ukrajinska pravoslavna crkva Moskovske patrijaršije u potpunosti je autonomna, jer ona bira i svoje episkope i svoga predstojatelja, kaže Dimitrijević, s tim što miro šalje Moskovska patrijaršija i u molitvama se pominje patrijarh moskovski.
Stvar je u tome, napominje Dimitrijević, što ni sada starešina crkve koju je proglasio patrijarh Vartolomej neće imati pravo da donosi sve odluke bez odobrenja carigradskog patrijarha, a miro će takođe dobijati iz Carigrada.
Radi se o samovoljnom postupku čoveka koji je pogazio sve kanone, udario na jedinstvo pravoslavlja i time dokazao da je potpuno izgubio pravo da bude prvi među jednakima, što mu je moskovski patrijarh Kiril i napisao u nedavnom pismu, komentariše Dimitrijević:
„Reč je o zločinačkom poduhvatu kakav se nije video u novijoj istoriji Pravoslavne crkve, o upadu na tuđu kanonsku teritoriju, sramnom i nedostojnom, ne samo patrijarha carigradskog, nego nekog najobičnijeg čoveka sa ulice. Prosto ne možete da verujete da je tako nešto uradio, a da će posledice po pravoslavlje biti velike — biće“.
Činom patrijarha Vartolomeja u potpunosti se ispunjava upozorenje koje su analitičari već odavno iskazali, kada su čuli da je Karl Bilt, koga Dimitrijević naziva „jednim od magova novog svetskog poretka“ svojevremeno rekao da je pravoslavlje opasnije od islamskog fundamentalizma, a da je rusko pravoslavlje najopasnije.
„Mi sada imamo sistematski napad na celinu pravoslavlja i na jedinstvo pravoslavnih crkava koji se sprovodi iz više pravaca i na više krajeva. Najopasnije je u Ukrajini, gde će svakako doći do teških i ozbiljnih sukoba, na šta je u svom godišnjem obraćanju javnosti upozorio Vladimir Putin, ali situacija nije laka ni bilo gde drugde“, smatra Dimitrijević.
Pravoslavne crkve, prema njegovim rečima, trpe udarce od vlasti u Gruziji i Grčkoj, Rumunska crkva pokušava da nekaknonski prisvoji teritorije Moldavije i Banata, raskol koji je devedesetih godina prošlog veka iz temelja uzdrmao Bugarsku pravoslavnu crkvu jedva je zalečen, ali, kako Dimitrijević kaže, još uvek nije sređen.
Što se Srpske pravoslavne crkve tiče, posledice odluke Carigradskog patrijarha moguće je da će se osetiti u raskolu koji SPC ima sa Makedonskom pravoslavnom crkvom (MPC), ali i u Crnoj Gori.
Postupak patrijarha Vartolomeja, prema Dimitrijevićevim rečima, može se posmatrati kao vrhunac napora koje Carigradska patrijaršija ulaže od dvadesetih godina prošlog veka, od kada se mogu pratiti njene aktivnosti protiv Ruske pravoslavne crkve, od kada Fanar (kako se još kolokvijalno naziva Carigradska patrijaršija), kako Dimitrijević kaže, svuda radi protiv interesa Ruske crkve.
Carigradski patrijarsi Meletije Metastakis (poznat po tome što je izazvao raskol priznajući novi kalendar ne konsultujući se sa drugim pomesnim crkvama) i Grigorije, radili su, u dosluhu sa boljševicima, na svrgavanju moskovskog patrijarha Tihona, kasnije proglašenog za sveca.
Meletije Metastakis izdvojio je finsku i poljsku pravoslavnu crkvu iz jurisdikcije moskovske patrijaršije, a Carigradska patrijaršija svuda u svetu je pokušavala da omete rusku dijasporu u njenom crkvenom organizovanju, napominje Dimitrijević.
Devedesetih godina prošlog veka, sadašnji carigradski patrijarh otimao je parohije iz jurisdikcije RPC, zbog čega je jedno vreme došlo i do prekida molitvenog opštenja između dve crkve.
Sve u svemu, postupak carigradskog patrijarha je politički akt, ocenjuje Dimitrijević, jer carigradska patrijaršija odavno je uklopljena u NATO strukture. On podseća da je to uklapanje počelo od dolaska patrijarha Atenagore na presto carigradskih patrijarha po naređenju nekadašnjeg američkog predsednika Harija Trumana.
