Nakon burnog 20. vijeka Crna Gora je 2011. godine obnovila Konkordat sa Vatikanom, novim temeljnim ugovorom kojim se reguliše odnos Rimokatoličke crkve i Crne Gore. I posjeta kardinala Parolina Crnoj Gori svjedoči da su bilateralni odnosi u usponu.
Posle veoma srdačnog prijema, najviši crnogorski državni zvaničnici, premijer Duško Marković, odnosno predsjednik Milo Đukanović, u razgovoru sa kardinalom Parolinom izrazili su nadu i da će Sveti otac papa Franjo uskoro posjetiti Crnu Goru, a takođe je saopšteno i da je dogovoreno otvaranje Apostolske nuncijature (diplomatskog predstavništva Svete stolice) u Podgorici.
Ipak, da je Crna Gora po mnogo čemu zemlja paradoksa, ubjedljivo svjedoči činjenica da je, pored veoma dobrih odnosa sa Rimokatoličkom crkvom i Islamskom zajednicom, odnos aktuelnih vlasti prema Pravoslavnoj crkvi u Crnoj Gori na istorijskom minimumu, o čemu svakodnevno govore i pokušaji otimanja crkvene imovine i permanentni napadi na Mitropoliju crnogorsko-primorsku u državnim i paradržavnim medijima.
Da je situacija posve paradoksalna, mišljenja je i analitičar Boško Vukićević, koji primjećuje kako su neke, u datim okolnostima, posve „neobične poruke iskrsle tokom zvanične posjete državnog sekretara Vatikana, kardinala Parolina Crnoj Gori“, a prije svega se odnose na mogućnost posjete pape Franja, koja bi trebalo da bude dogovorena sa pomjesnom crkvom u toj zemlji.
„Pomjesna crkva u Crnoj Gori je Srpska pravoslavna crkva koja okuplja više od 70 odsto cjelokupnog vjernog naroda u našoj zemlji, a evidentni su izuzetno komplikovani odnosi, naročito u poslednje vrijeme, između crnogorskog režima i te crkve. Režimsko negiranje budžetskog finansiranja najveće vjerske organizacije u Crnoj Gori, dok se na primjer na drugoj strani, i sa razlogom, izdvajaju velika sredstva za Islamsku zajednicu (što pokazuje slučaj nedavno datih pola miliona za medresu u Tuzima), samo je jedan od pokazatelja za te komplikovane odnose.“
„Naime, u toku je i pokušaj institucionalnog nasrtaja crnogorskih vlasti na imovinu Pravoslavne crkve u našoj zemlji, a u tu svrhu režim ima u planu usvajanje takozvanog zakona o slobodi vjeroispovijesti. Uostalom, nije nikakva tajna da je upravo Pravoslavna crkva u Crnoj Gori trn u oku montenegrinskom režimu i jedna od poslednjih prepreka za realizaciju novog crnogorskog nacionalnog i vjerskog identiteta koji nije u sladu sa istorijom, kulturom i tradicijom naše zemlje“, dodaje Vukićević za Sputnjik.
U tom smislu, naš sagovornik predviđa da pri aktuelnoj „situaciji koja je izuzetno delikatna, ni zvaničnom Vatikanu neće biti jednostavno da se odredi povodom eventualne posjete pape Crnoj Gori“.
„Iako su odnosi Vatikana i SPC često bili složeni, nema nikakve sumnje da je Sveta stolica zainteresovana za njihovo učvršćivanje i strogo vodi računa da ne napravi poteze koji bi bili suprotnog smjera. U prilog toj činjenici je i dosadašnje odbijanje Vatikana da prizna nezavisnost takozvane države Kosovo. Imajući ovo u vidu siguran sam da će Vatikan voditi računa i o mišljenju pomjesne Pravoslavne crkve u Crnoj Gori“, kaže Vukićević.
Što se pak tiče pomenutih pokušaja režimskih nasrtaja na imovinu SPC, ovaj analitičar zaključuje da će biti izuzetno interesantno posmatrati na koji način će se prema njima postaviti zvanični predstavnici islamske i rimokatoličke zajednice u Crnoj Gori.
„Mišljenja sam da bi od njihovog odnosa prema tom pitanju mogao zavisiti i budući međuetnički i interkonfesionalni sklad u našoj zemlji“, zaključuje Vukićević.
Kako je sklopljen prvi Konkordat
Prvi Konkordat u istoriji između Svete stolice i neke dominantno istočno-pravoslavne hrišćanske zemlje bio je onaj koji je Vatikan 1886. godine potpisao sa Knjaževinom Crnom Gorom, kada je krajem 19. vijeka definitivno regulisan položaj rimokatolika u crnogorskoj državi.
Taj međudržavni ugovor podrazumijevao je slobodu vjeroispovijesti za građane rimokatoličke vjere, pretežno Slovene i Albance u Crnoj Gori, pri čemu se tadašnji papa Lav XIII obavezao da će ubuduće posredno konsultovati crnogorskog suverena prije imenovanja nadbiskupa u Baru (Barska nadbiskupija), radi provjere „ima li razloga ili građanske naravi koji bi se tome protivili“.
Tako se nadbiskup barski, iako je u crkvenim poslovima bio direktno podređen Svetoj stolici, istovremeno morao zakleti na vjernost i gospodaru Crne Gore. Konkordatom iz 1886. godine Crna Gora se, između ostalog, obavezala da ubuduće priznaje brak sklopljen u Rimokatoličkoj crkvi, dok je Barska nadbiskupija bila dužna pojati molitvu za crnogorskog knjaza i to na „staroslovenskom jeziku“, a Ugovorom je takođe regulisano i da će Vlada Crne Gore u narednih pet godina na školovanje u Rim slati prvo po dva, a zatim po jednog mladića, koji u Rimu moraju učiti i „srpski jezik“.
Ipak, Ugovor koji su nakon višegodišnjih pregovora sklopili knjaz Nikola I Petrović Njegoš i papa Lav XIII, uz odlučujuće posredovanje hrvatskog biskupa Josipa Juraja Štrosmajera, kao jednu od prvih posledica imao je doslovce momentalno razdvajanje Barske od Skadarske nadbiskupije, jer Nikola ni po koju cijenu nije želio duhovnu jurisdikciju Skadra u Crnoj Gori.
Sa druge strane, Vatikan je Konkordat sa Crnom Gorom posmatrao u sklopu svoje „istočne politike“ pospješivanja dijaloga sa pravoslavnim svijetom, koje bi u perspektivi, kako navodi univerzitetski profesor iz Peksare Frančesko Kakamo, „učinilo mogućim ujedinjenje dviju crkava“. To nesumnjivo potvrđuje i činjenica da je jedan od ključnih protagonista pregovora između Svete stolice i Cetinja bio i otac Čezare Tondini, koji u to vrijeme smatran za centralnu ličnost rimokatoličkog ekumenizma i koji je smatrao da „Konkordat sa Crnom Gorom za pravoslavce znači konkordat sa Rusijom, i predstavlja izraz naklonosti Rusije prema ujedinjenju crkava“.
Naravno, iz ovoga nije teško zaključiti da je Vatikan u ovom pitanju bio uvjerenja da Crna Gora ništa ne radi bez znanja i saglasnosti Rusije, kao i da se „politika“ Vatikana prema pravoslavnim hrišćanima na Balkanu pažljivo upravljala u odnosu na Rusiju, odnosno Rusku pravoslavnu crkvu.
