Manastir Sveti Roman je jedan od najstarijih u Srbiji, a prvi sačuvani zapisani pomen manastira nalazimo u Hrisovulji vizantijskog cara Vasilija II iz 1019. godine. Manastir se u ovoj Hrisovulji naziva Sventeromon.
Podignut je na mestu gde je, po predanju, živeo i upokojio se monah Roman Sinait koji je kasnije proglašen za svetitelja, pa je manastir po njemu i dobio ime.
O njegovom životu se malo zna. Pretpostavlja se da je bio jedan od Sinajskih monaha, koji su u vreme kneza Lazara došli u Srbiju sa Sinaja i Svete Gore i nastanili se širom srednjevekovne Srbije. Njegove svete mošti i danas se čuvaju u manastirskoj Crkvi.
Nakon Kosovskog boja 1389. godine, hram je nekoliko puta spaljivan, pljačkan i rušen, ali ubrzo i obnavljan. Najveća stradanja manastir je doživeo u XVI veku, a u vreme Austrijsko- turskog rata 1716- 1718. godine je srušen do temelja.
U odvojenom delu hrama, kao posebna kapelica smeštena u uskom hodniku dužine nekoliko metara nalazi se grobnica svetog Romana koju je 1938.godine oslikao akademski slikar iz Beograda Nemanja Brkić.
Za vreme Srpsko-turskog rata 1876–77. godine sa Đuniškog visa na manastir je ispaljena granata, koja je pogodila oltarsku apsidu hrama, ali nije eksplodirala, o čemu svedoči tabla na južnom zidu manastriske crkve.
U borbi za oslobođenje od turskog jarma, srpske ustanike je podržalo oko 3.500 ruskih dobrovoljaca. Najpoznatiji među njima je 37-godišnji Nikolaj Rajevski, konjički pukovnik i oficir štaba glavnokomandujućeg timočko-moravske vojske generala Mihajla Černjejeva. Iz Odese u Srbiju, na Moravsko ratište pukovnik Rajevski stigao je u jeku turske ofanzive. Sudbina je htela da na prvoj liniji fronta, u Gornjem Adrovcu, herojski strada samo dve nedelje kasnije 1. septembra 1876. godine.
Spomen obeležje na mestu pogibije pukovnika Rajevskog. Po predanju, pukovnik Rajevski je neposredno pred smrt rekao "Ako umrem, srce mi ostavite u Srbiji", te je njegova poslednja želja ispoštovana. Telo poginulog ruskog plemića sahranjeno je u porti manastira Svetog Romana u Đunisu, a odatle je posle nekoliko dana preneto u Beograd, i uz najviše državne počasti otpremljeno za Rusiju.