Posetioci Saborne crkve su prethodnih dana imali priliku da u Sabornoj crkvi vide i Prestoni krst obnovljene Patrijaršije poznatog zlatara Stevana Jevtovića, Barjak krojačkog beogradskog esnafa, Venčila kneza Milana Obrenovića i kneginje Natalije, Celivajuće ikone slikara Uroša Kneževića i Nikole Markovića i Katapetazmu sa predstavama srpskih svetitelja Simeona Nemanje, Save i Stefana Prvovenčanog koju je darovala kraljica Draga Obrenovića profesor dr Vuk Dautović najavljuje da će ta privremena postavka uskoro postati stalna na galeriji Saborne crkve.
Izložba "Riznica Saborne crkve"
© Sputnik / Lola Đorđević
Istorija srpskog naroda
Jedan od trojice autora nedavno objavljene monografije „Riznica Saborne crkve“ dr Vuk Dautović (uz dr Igora Borozana i đakona Budimira Kokotovića) kaže za Sputnjik da ta riznica predstavlja opredmećenu istoriju srpskog naroda.
„Riznica Saborne crkve je u potpunosti do danas sačuvana i možemo da pratimo i sagledamo našu prošlost kroz niz predmeta koje se u njoj čuvaju. Ti predmeti su rečiti svedoci, imaju svoju funkciju, svog ktitora i brojne su priče koje pričaju, a monografija uvodi čitaoce u sve meandre istorije i kulturne veze koje smo imali - od carske Rusije, preko Venecije, Beča do Svete Gore i grčkih radionica. Svi ti kulturni uticaji se prelamaju u ovoj riznici i ta celovita priča donosi izvesnu katarzu“.
Prvi put je od Drugog svetskog rata javnosti prikazan Baldahin (Crkveno nebo) pod kojim je krunisan kralj Petar Prvi Karađorđević i predmeti kojima je prvi srpski kralj u novovekovnoj istoriji miropomazan u Sabornoj crkvi.
„Baldahin nije napravljen za krunisanje. Potiče iz vremena izgradnje Saborne crkve. Kada je Steva Todorović prikazao venčanje kneza Milana i kneginje Natalije, isti taj baldahin se pojavljuje pred dverima gde su venčani, tako da on objedinjuje prošlost obe dinastije. Saborna crkva i jeste mesto dugog dinastičkog kontinuiteta i jako važno mesto gde su hirotonisane brojne vladike, između ostalih sveti vladika Nikolaj Velimirović“, ističe Dautović.
Crkveno nebo pod kojim je 1904. krunisan Petar Prvi Karađorđević i koje je gotovo 120 leta bilo skriveno od javnosti
© Sputnik / Lola Đorđević
U sefu Saborne crkve je pronađen pribor kojim je kralj Petar miropomazan:
„Tacna je izrađena u Beču 1833. godine. Iz polovine 19. veka, verovatno iz Pešte potiče posuda koja je bila namenjena za miru, a mirosaljka je rađena u moskovskoj radionici“.
Uticaj carske Rusije
Važan segment riznice su predmeti vezani za carsku Rusiju kao pre svega moćnu pravoslavnu imperiju koja je imala uticaj na širi pravoslavni krug i to prisustvo se vidi, napominje Dautović, i u činjenici da su mnogi sveštenici školovani na kijevskoj i moskvoskovskoj duhovnoj akademiji i kao ruski pitomci su prenosili ono što su bili aktuelni tokovi ruskog bogoslovlja.
Monahinje na izložbi "Riznica Saborne crkve" u Sabornoj crkvi u Beogradu
© Sputnik / Lola Đorđević
Dautović izdvaja Jevanđelje kneginje Kurakine štampano u Moskvi, u srebrnom okovu sa divnim grafikama iz 18. veka:
„Ono je trebalo da bude poslato manastiru na Svetoj gori, međutim knjige su nekada, poput ljudi, bile zarobljavane, pa piše da su ga beogradski Turci otkupili iz zarobljeništva i poklonili Sabornoj crkvi. Brojna jevanđelja su stigla iz Rusije. Važno je i liturgijsko srebro koje je bilo u upotrebi. I do danas su neki predmeti ostali u upotrebi.“
Rusko-vizantijski stil, koji se razvija sredinom 19. veka zahvaljujući akademiku Fedoru Grigorijeviču Solncevu, kao kombinacija folklornog nasleđa iz dalje prošlosti sa elementima hrišćanstva i duhovnosti preuzetih iz vizantijskog kulturnog kruga, uticao je na nacionalni stil u Srbiji i odrazio se i na bogoslužbene predmete:
„Soncev je za jednu priliku radio srebrni servis koji je izradila čuvena ruska radionica Sazikov za venčanje jednog velikog ruskog kneza. To su prvi radovi ruskog – vizantijskog stila u srebru što prelazi na liturgijsko posuđe. Ovde možemo videti Katapetazmu sa predstavama srpskih svetitelja Simeona Nemanje, Save i Stefana Prvovenčanog koju je darovala kraljica Draga Obrenović“.
U Riznici Saborne crkve nalaze se predmeti koji potiču od kasnog 17. do prvih decenija 19. veka kada je stara Saborna crkva srušena (1836) da bi današnja bila sazidana:
„Uvod u ovu našu izložbu je Prestoni krst na kome stoji 1657. kao godina njegovog nastanka i oblikovanja. Knez Miloš Obrenović poklonio je ovaj i još jedan grčki krst staroj Sabornoj crkvi. Posle Drugog srpskog ustanka Miloš obnavlja crkve i verovatno su tada ovi krstovi postali deo crkvenog inventara. Sačuvane su i brojne knjige, a jedna od najdragocenijih je Grčko jevanđelje koje je 1728. štampano u venecijanskoj štampariji Nikolasa Sarosa“.
Grčko Jevanđelje stare Saborne Crkve, okovano sa deset parčadi srebra, štampano u Veneciji 1728. godine
© Sputnik / Lola Đorđević
Saborna crkva – simbol nacionalnog identiteta
Istoričar umetnosti, prof. dr Igor Borozan, koji je prilikom izrade monografije bio zadužen za arhitekturu i slikarstvo, naglašava da je Saborna crkva uobličena sredinom 19. veka koje možemo nazvati herojskim dobom mlade srpske države:
„Tada srpska država iskazuje svoj polet u skladu sa jačanjem kneževine, deosmanizacijom, modernizacijom, emancipacijom, verskim, duhovnim slobodama kojima grabi i srpska crkva i država. Saborna crkva je bila simbol verskih sloboda i nacionalnog, verskog i duhovnog identiteta srpskog građanstva. Svojim visokim zvonikom manifestovala je duhovnu i nacionalnu slobodu. Od početka je konstituisana kao verski i nacionalni spomenik - hram slave, prevashodno bogoslužbeni prostor ali i nacionalni panteon“.
Saboran crkva je majka crkava u 19. veku i kroz čitav 20. vek.
„To je crkva kroz koju se prelamaju, ne samo crkvena umetnost i duhovnost, crkveno pojanje i muzika, nego i mnogostruki složeni, verski, dinastički, nacionalni odnosi. Ona je najjavniji prostor u 19. i 20. veku u našoj prestonici, samim tim je toliko važna za razumevanje odnosa koji nadilaze samu umetnost“, naglašava Borozan.