Optinska pustinja je stavropegijski muški manastir Ruske pravoslavne crkve, smešten nedaleko od grada Kozelska Kaluške oblasti u Kaluškoj eparhiji.
Postoji nekoliko verzija o datumu i okolnostima osnivanja manastira. Prema jednoj od njih, Optinsku pustinju je osnovao pokajani razbojnik Opta u 15. veku koji je u monaštvu primio ime Makarije. Prema drugoj verziji, manastir je osnovao knez Vladimir Hrabri.
Optinska pustinja se 1821. godine pretvorila u jedan od duhovnih centara Rusije. Izgrađeni su novi hramovi i zvonici, osnovan je skit. Manastir su posećivali Gogolj, Dostojevski, Tolstoj, Žukovski, Tjutčev, Aksakov. Manastir je služio kao svojevrsni religiozno-filozofski i kulturni centar.
Dostojevski je boravio u skitu Optinske pustinje 1878. godine posle tragičnog događaja - smrti najmlađeg sina Aljoše. Tamo je upoznao starca Amvrosija koji je prototip starca Zosima iz romana „Braća Karamazovi“.
Lav Tolstoj je posećivao manastir šest puta, a jednom je čak peške stigao iz Jasne Poljane.
Na teritoriji Optinske pustinje nalaze se tri sveta izvora.
Bilo je perioda kada je manastir bio potpuno zapušten. Na primer 1773. godine u manastiru su živela samo dva monaha u poznim godinama.
Optinski starac jeromonah Genadij smatrao se duhovnikom cara Aleksandra I.
Dekretom Saveta narodnih komesara Optinska pustinja je zatvorena 1918. godine, a na teritoriji manastira bio je koncentracioni logor.
Manastir je vraćen RPC tek 1987. godine kada su i obnovljena bogosluženja.
Na teritoriji Optinske pustinje nalazi se 11 hramova. Glavni hram Vavedenja Presvete Bogorodice izgrađen je 1689. godine.