Beogradska operacija je važna jer su svi putevi za povlačenje nemačkih trupa iz Grčke vodili dolinom Morave i preko srpske prestonice, a Nemcima je bio cilj da taj pravac zadrže što duže, objašnjava dr Goran Miloradović iz Instituta za savremenu istoriju.
„Drugog puta za tako veliku količinu ljudstva i tehnike nije bilo. I zato je bila trka za Beograd, i zato je Južni ukrajinski front Crvene armije morao da prođe i kroz Srbiju. To nije bio mali broj ljudi, 300.000 ljudi pod oružjem, uključujući avijaciju, tenkove, artiljeriju i sve ono što prati regularnu vojsku. S druge strane, Tito je govorio da ima oko 300.000 ljudi ali uspeli su da sakupe možda oko 30.000 ljudi oko Beograda“, podseća Miloradović.
Ko je doneo slobodu Beogradu i Jugoslaviji
Istoričar Luka Jovanović sa Filozofskog fakulteta u Kosovskoj Mitrovici ističe da je neupitno da bez snaga SSSR ne bi tako brzo došlo do oslobođenja Beograda i Jugoslavije.
„Izvesno je da su okupiranoj Jugoslaviji slobodu doneli pripadnici Crvene armije, a da je njihov dolazak odredio i budući kurs te države“, konstatuje Jovanović.
Miloradović napominje da je crvenoarmejcima, kad su ulazili na teritoriju Jugoslavije, skrenuta pažnja da je reč o savezničkoj zemlji i da tako i treba da se ponašaju prema njenom stanovništvu:
„Pre toga su ulazili na teritorije zemalja saradnika Trećeg rajha, Bugarske, Mađarske, Čehoslovačke. Moj kolega Aleksej Timofejev utvrđivao je koliki je bio broj incidenata koji su se desili i utvrdio da je bio procentualno manji nego što je uobičajeno za ratna zbivanja. Tretman Jugoslavije nije bio isti kao drugih zemalja.“
Jovanović dodaje da su i tokom oslobađanja Beograda crvenoarmejci znali da dolaze u prijateljski grad i borili su se jednako za njegovo oslobođenje kao da su u pitanju neki gradovi u Rusiji, a srpski narod je znao to da ceni i ceni i danas.
Beogradska operacija, precizira Miloradović, trajala je oko mesec dana, uz korišćenje avijacije ali je Crvena armija pažljivo birala ciljeve – bombardovana je mahom periferija grada i položaji kojima se Nemci povlače.
Prvi hit oslobođenog Beograda
Partizani su, kako kaže, bili pešadija što pokazuje i broj žrtava palih prilikom oslobađanja Beograda – blizu hiljadu crvenoarmejaca i oko 3000 partizana.
„Naravno, i sovjetski vojnici su ginuli. Dosta ih je izginulo kod Voznesenske crkve, tamo su Nemci bili u bunkerima i pustili su pešadiju da priđe blizu. I tu je izginulo nekoliko desetina crvenoarmejaca. Postoje fotografije tela u porti Voznesenske crkve i narod koji donosi cveće. Ali teret pešadijskog ratovanja preuzela je partizanska vojska, a nešto čak i građani. Nemaca je pak poginulo tri-četiri puta više, oko 15.000“, navodi istoričar.
On ukazuje i na značajnu ulogu koju su u oslobađanju Beograda odigrale sovjetske vojskovođe general Vladimir Ždanov i maršali Fjodor Tolbuhin i Sergej Birjuzov.
„Da bi se zauzeo takav grad i sačuvao od razaranje potrebno je veliko znanje, a ti visoki oficiri su umeli da razmišljaju i politički. Ždanov je znao kako se treba postaviti. Prvi dan posle oslobođenja Beograda umetnička trupa sastavljena od vojnika koji su išli s njim održala je priredbu u Narodnom pozorištu. Još struje nije bilo, održana je pod fenjerima. Pesma Noć nad Beogradom Tanje Okunjevske ovde je tada pevana prvi put, pevala ju je vojnike Dusja Željabova. Ta pesma je bila prvi hit u oslobođenom gradu.“
Šta stoji iza otimanja za pobedu
Miloradović komentariše i polemike o doprinosu saveznika pobedi nad fašističkom Nemačkom u svetlu pojedinih anketa koje otkrivaju da na Zapadu misle da su za to najviše zaslužni Amerikanci i Britanci.
„Od svih žrtava koje su pale na kopnu u Drugom svetskom ratu 75 posto je palo na istočnom frontu a 25 posto na svim ostalim frontovima. Mislimo na sve žrtve“, kaže istoričar uz ocenu da brojke dovoljno govore.
Ima i odgovor zašto se i danas na Zapadu otimaju za to ko je doneo pobedu.
„Ta pobeda daje veliki legitimitet s obzirom da se saznalo kakvo je zlo nacizam. U vreme kad se rađao svi su sarađivali sa Hitlerom, od Čerčila, Čemberlena, Amerikanaca, još se smatralo da je to jedan jaki čovek koji hoće da konsoliduje Nemačku“, obrazlaže Miloradović.
Evropska civilizacija je duboko rasistička
On takođe smatra da rasizam nije samo nemački patent, jer evropske vrednosti ne uključuju samo bratsku jednakost i slobodu, već podrazumevaju i rasizam.
„Evropska civilizacija je duboko rasistička. To što oni pri susretima s nama to ne ispoljavaju znači samo da su pristojni, a drugo, da se to podrazumeva. Slovenski narodi su bili predviđeni za istrebljenje kao i jevrejski što se tiče Rajha. I oni su to i sprovodili. Tako veliki broj žrtava koji je pao u SSSR nikad se ne bi dogodio da su padali samo vojnici… Srbi su takođe bili predviđeni za istrebljenje u nekoj dužoj perspektivi. Beograd je trebalo da bude južna tvrđava Rajha i da se zove Ojgenija štat po Eugenu Savojskom i da ga naseljavaju Nemci sakupljeni iz donjeg toka Dunava. To su bile njihove dugoročne projekcije.“
Dok su se slovenski narodi bukvalno borili za egzistenciju, kako primećuje Miloradović, Anglosaksonci su se borili za svoje pozicioniranje.
Kad su videli kako Sovjeti uspešno napreduju počela je trka za to ko će da kapitalizuje pobedu u ratu odnosno da se Sovjeti zaustave na nekom za njih prihvatljivom mestu i tu, ističe on, i počinje istorija Hladnog rata.
Gvozdena zavesa postavljena je posle rezolucije Informbiroa 1948. na istočnim granicama Jugoslavije koja je sklopivši balkanski pakt sa Grčkom i Turskom praktično zatvorila južno krilo NATO i bio je praktično imobilisan SSSR.
„Tako smo dočekali 1989. i pad Berlinskog zida i istorija se nastavila - a nastavila se tako što je Zapad pokušao da produži svoje napredovanje ka istoku. Sad opet imamo istočni front i ne treba se čuditi ulogama koje su u stvari nastavljene“, uveren je Miloradović.
Zapadu ne smetaju kvislinzi nacista
Luka Jovanović u sličnom ključu tumači i politiku Zapada prema Srbiji i Srbima:
„Stari Rimljani su imali izraz Damnatio memoriae, brisanje iz sećanja, što je podrazumevalo svaki vid uništavanja – fizičku likvidaciju i brisanje bilo kakvog traga o postojanju individue, naroda, grupe. To je na Zapadu izmišljeno. Sada to nazivaju kansel kulturom. Ali politika koja se sprovodi sa Zapada a trenutno je aktuelna na prostoru Kosova i Metohije je duboko nacistička i duboko revizionistička,“ kaže ovaj istoričar, potkrepljujući svoju tvrdnju podatkom da se u južnoj Mitovici obnavlja kuća Džafera Deve, ministra unutrašnjih poslova kvislinške Albanije.
To na Zapadu nikom ne smeta što, kako kaže, šalje poruku – džaba ste se borili, da bi se u budućnosti slomila svaka pomisao na otpor.