Kako srpske ikone postaju čudotvorne: Bogorodica Pećka čuva naše Kosovo

Trojeručica, Mlekopitateljnica, Pećka, Bođanska, Čajnička i Savinska. Pratile su narod kroz istoriju, vekovima, kroz njegove nevolje, ratove, seobe. Podelile su istu sudbinu, bile progonjene, spaljivane, skrivane, oslobađane. Spasene, kao i oni koji su molili pred njima.

Đakon dr Nikola Lukić, docent na Pravoslavnom bogoslovskom fakultetu Univerziteta u Beogradu za Sputnjik objašnjava naš odnos prema ovim čudotvornim, ali i svim drugim ikonama.

"Od prvih slika ribe u ranohrišćanskim katakombama, koja svojim inicijalima ispisuje "Isus Hristos, Božiji Sin, Spasitelj", to je osnovna poruka svake ikone, bilo da izobražava lično Gospoda Isusa Hrista, Presvetu Bogomajku ili nekog od svetitelja".

Ipak, ikone Presvete Bogorodice sa istoka iz perioda Vizantije imaju poseban značaj i kao takve prenele su se kod nas i u Rusiju. Izuzetno je važna, nama vrlo poznata i bliska ikona Presvete Bogorodice Odigitrije čiji je lik prenošen i u ruskom i u srpskom bogoslužbenom predanju.

"Ikone koje danas poštujemo u Srbiji, koje smatramo da pripadaju našem bogoslužbenom predanju, se većinski oslanjaju na lik Presvete Bogorodice Odigitrije - Putevoditeljke. Iz crkve podignute u Konstantinopolju u 10. veku, svakog utorka je nošena u litiji kroz ceo grad. Smatra se da ju je naslikao Sveti apostol Luka. Bila je zaštitnica Vizantijskog carstva u vreme Komnina, krstaških ratova. Nažalost, uništena je 1453. godine kada su Carigrad osvojile Osmanlije".

I Rusi imaju svoju Putevoditeljku, ikonu Presvete Bogorodice u bogoslužbenoj tradiciji poznatu kao Presveta Bogorodica Smolenska.

Od Žitija Svetog Save, istorije zidanja Hilandara i Karejske isposnice, do danas, jasno je koliko je kod Srba poštovana presveta Bogorodica, odnosno njene ikone.

"Kada gledamo sadržaj bogoslužbenih knjiga danas u Srbljaku, koji je integralni deo bogoslužbenih knjiga naše pomesne crkve, nalazimo pet praznika. To su službe koje su unete u raspored, koje se proslavljaju u toku godine. Prva je čudotvorna ikona Presvete Bogorodice Mlekopitateljnice, 12. januara. Nju kao svoju krsnu slavu proslavlja Zadužbina manastira Hilandara u Beogradu", objašnjava Lukić.

Dodaje da je interesantno da ta ikona zapravo predstavlja Hristovo hranjenje, odnosno pokazuje svu majčinsku ljubav koju je Presveta Bogorodica imala prema Gospodu Isusu Hristu, te da nije slučajno što majke često pritiču toj ikoni, obraćajući joj se u svojim molitvama.

Ova ikona se nalazi na Svetoj Gori u Isposnici Svetog Save u Kareji. Utemeljivač srpske crkve tu je proveo sedam godina u molitvi, postu i pisanju.

Čudotvornu ikonu Bogorodicu Mlekopitateljnicu je po predanju, naslikao Sveti apostol i jevanđelist Luka po blagoslovu same Carice Nebeske, po njenom stvarnom liku.

Predanje o Trojeručici, najpoznatijoj, a možda i najpoštovanijoj ikoni u srpskom narodu, koja je iscelila odsečenu ruku Svetog Jovana Damaskina mnogima je poznato. Kao i proročanstvo Svetog Save Osvećenog, koji je znao da će Sveti Sava Srpski pet vekova posle njega doći u njegov manastir i iz njega poneti Trojeručicu, čudotvornu ikonu koju SPC i verni narod proslavljaju 25. jula.

"Prvi dan po Vaznesenju Gospodnjem slavi se čudotvorna Pećka ikona Presvete Bogorodice koja se nalazi u manastiru Pećke Patrijaršije na Kosovu i Metohiji", kaže đakon i dodaje da svaka ikona može da bude čudotvorna, ali da se ikone ne predodređuju da budu takve.

Dodaje da to da li će ikona biti čudotvorna zavisi od toga kako joj pristupamo srcem, kakvu veru donosimo, kakvo pokajanje prilažemo;

Lukić dodaje da kada pristupamo ikonama, pristupamo očiglednoj slici Božije ljubavi, poštujući nju, poštujemo dar zajednice Boga i čoveka, jer je na ikoni izobražen svetitelj koji je zaista čovek.

Podseća da kroz istoriju imao prisustvo zaštitničkih ikona Presvete Bogorodice, pokroviteljki naroda i države.

"To najbolje vidimo na primerima ruskih ikona kao što su Smolenska, Vladimirska, Tihvinska, Kazanjska, Novgorodska. One su vezane za konkretne događaje kada je ruski narod izbavljen u određenim situacijama, napadu Tatara, Mongola. Kada su određeni gradovi blagoslovom Presvete Bogorodice na čudesan način spasavani. Srbi imaju slične primere u svojoj istoriji koji se vezuju za Bogorodicu Pećku i okolnosti koje su u okviru ljudskih snaga bile nemoguće,zahvaljujući molitvama sačuvan je naš narod".

Burnu sudbinu naroda podelila je Čajnička Krasnica, ikona Presvete Bogorodice koja je pred Turcima skrivana, čuvana u pećini, koja je prelazila iz Srbije u Bosnu, preživela ustaški nož. Pred njom se mole i katolici, muslimani i Jevreji. Svi svedoče o čudima koja su se dogodila uz njenu pomoć.

Đakona Nikolu Lukića pitali smo da li su ove čudotvorne ikone kanonizovane. Kaže da ta konstrukcija nije do kraja tačna:

"Zapravo se ne radi o tome da se neko proizvodi u određeni čin svetiteljstva, već da Crkva samo kroz molitvu i bogoslužbeni život konstatuje postojanje onoga što je već u narodu poštovano. Ikone nisu prvo određene za poštovanje, već su događaji, molitve i čudesa koja se za njih vezuju doveli do toga da budu prepoznate kao važni centri molitve, pokloništva i duhovnosti. Ali to zapravo nije ljudski, već božanski izbor, poseta milosti. Kada pristupamo ikonama, mi ne odabiramo, nego Gospod odabira nas. Oni koji su stali pred ikone, Gospod je odabrao njihovo srce, a oni su se odazvali pozivu".

Takvi pozivi neprekidno traju od 16. veka ispred ikone Bogorodice Bođanske, u istoimenom manastiru u Bačkoj. Naslikao ju je jeromonah Vasilije. Predanje kaže da je stigla iz Rusije.

Presveta Bogorodica Savinska je sredinom 18. veka sačuvala manastir Savinu od rušenja koje su najavile mletačkih vlasti. Njen dan u crkvenom kalendaru Srpske pravoslavne crkve je 28. avgust. Naš sagovornik kaže da ništa manje poštovanje od onih koje su ušle u kalendar nemaju ni druge ikone Presvete Bogorodice.

"Vredno je pažnje pomenuti i Velikoremetsku ikonu ili Bogorodicu Bezdinsku, tako se zove ikona koja je proslavljana severno od Save i Dunava, na teritoriji karlovačke mitropolije. Ona je zapravo reprodukcija Vladimirske ikone Presvete Bogorodice, ali je vrlo poštovana na ovom prostoru".