Kad Srbin da reč: Podigla se palata i u njoj pohranjeno – nacionalno blago

A nada se, svakim danom provedenim na uzburkanom moru gubila, gasila, do onog trena kada je pred očima ugledao natpis „Devanha“, ispisan na krmi broda. I tada se zakleo- zvaće se „Devanha“, i biće lepotica.

Da čovek vredi, koliko vredi njegova reč, kao i to da reč zakletve još više vredi ako se u teškom trenu da (a kud ćeš težeg trena od smrtnog časa približavanja) znao je prekaljeni srpski ratnik, nosilac Albanske spomenice i učesnik Balkanskih ratova Nikola Uzunović, kada je na palubi broda zakletvu dao. Ipak, više od decenije je trebalo da se plod zakletve rodi i svojom lepotom zaseni.

Na pažljivo odabranoj lokaciji, u neposrednoj blizini Novog dvora u Beogradu,1930. godine niče Palata Devanha.

Velelepno zdanje, čiju je gradnju finansirao tadašnji narodni poslanik i u dva navrata predsednik Vlade Kraljevine Jugoslavije Nikola Uzunović, projektovao je čuveni beogradski arhitekta Đorđe Đorđević. Zbog ćiriličnog natpisa Palata i latiničnog Devnaha sa reljefom broda između njih, ovaj biser tadašnje arhitekture predstavljao je pravu misteriju među ondašnjim stanovnicima prestonice. Naročito što je u njoj godinama obitavala srpska elita kojoj je Uzunović izdavao stanove.

Brod, koji je godinama jezdio pučinama, najpre kao trgovački, a u ratnom vihoru kao brod -bolnica završio je neslavno - kao staro gvožđe!

Te 1919. godine, škotski brod „Devanha“ prelazi u ruke australijske vojske i biva izložen kao muzejski eksponat, da bi dve godine pre podizanja palate imenjakinje u Beogradu, bio prodat Japancima koji su ga pretvorili, u staro gvožđe. Odbačen i zaboravljen.

Ipak, vremenom, ljudi se prisete svojih nepravedno zaboravljenih predaka, pa požele da grešku isprave. Tako su i Škoti odali počast brodu „Devanha“, nazivajući njegovim imenom nekoliko parkova i dvoraca u blizini Aberdina.

Boginja sreće, nije bila naklonjena ni vlasniku palate Devanha u Beogradu.

U osvit Drugog svetskog rata, prepiska Nikole Uzunovića sa vrhom nacističke Nemačke (Geringom i Hitlerom) u kojoj su tražili od njega da utiče na Dragišu Cvetkovića da dopusti nemačkim trupama prolazak kroz Jugoslaviju, predstavljala je svojevrsnu „omču oko vrata“ koji je sebi namakao. Odbijanje njihove „ponude“ Nemci mu nisu oprostili, iako mu je život pošteđen, njegova je imovina opljačkana, a Palata je dobila nove stanovnike - nemačke oficire.

Nakon oslobođenja, Palata je nacionalizovana, porodica Uzunović se seli u baštensku kućicu u okviru imanja, a u velelepno zdanje se useljava američka ambasada. Sve do smrti 1954 . godine, Nikola Uzunović je živeo kao prvi komšija američkog ambasadora, sa kojim, prema kazivanju njegovih potomaka, nikada nije hteo ni da se sretne, a kamoli pozdravi.

Velelepno zdanje i danas predstavlja arhitektonski dragulj prestonice, iza čijih se prozora na četvrtom spratu čuva nacionalno blago - dela slikara Paje Jovanovića. U prijatnoj atmosferi salonskog stana, u Legatu Paje Jovanovića izložen je deo zaostavštine slavnog slikara, koju čine neka od njegovih dela kao i originalni delovi nameštaja, poput fotelja, kanapea ili kamina od italijanskog mermera koji su krasili umetnikov dom i atelje, a koji se takođe mogu videti kao deo kompozicije na pojedinim njegovim delima.

Legat, možda nije ogroman, ali je izuzetno lepo osmišljen. Iz prostorije u prostoriju posetilac se upoznaje sa različitim stilovima i fazama umetnikovog stvaralaštva.

Jovanovićeva umešnost da uhvati lepotu i jedinstvenost svakog modela i gotovo fotografski je ovekoveči na platnu, posebno dolazi do izražaja u sobi portreta u kojoj dominira veliki portret kraljice Marije Karađorđević naspram portreta slikareve supruge Muni. U muzeju se može videti i jedno od tri urađena dela „Krunisanje cara Dušana“, kojim je umetnik osvojio zlatnu medalju na izložbi u Parizu, a koje se zbog izuzetnog umeća oslikavanja detalja smatra vrhuncem njegovog stvaralaštva.

Zato, ako vas put nanese ulicom Kralja Milana, negde baš preko puta Beograđanke, kod broja 21. bar na trenutak zastanite i podignite pogled ka ovoj arhitektonskoj lepotici nastaloj u rečima zakletve srpskog vojnika.