Svega mesec i po dana od proboja Solunskog fronta, prešavši 500 kilometara pod borbom za samo 45 dana, vojnici Prve armije, pod komandom Vojvode Petra Bojovića umarširali su u prestonicu. U Oslobođeni Beograd, prvi je ušao 7. pešadijski puk, zato što su ga činili vojnici iz glavnog grada.
Posle četiri godine ratovanja, Beograd je dočekao slobodu.
Oduševljeno, ali malobrojno stanovništvo spontano se okupilo i kitilo zastavama, cvećem, i po tradiciji, peškirima, vojnike koji su prošli kroz razrušeni i opustošeni grad. Završetak Velikog rata, Beograd je dočekao kao jedan od najrazorenijih gradova Evrope.
Spomen-kosturnica branilaca Beograda 1914—1918
© Sputnik / Lola Đorđević
Prestonica je, kako se procenjuje, početkom Prvog svetskog rata imala oko 90 hiljada stanovnika, da bi oslobođenje dočekala sa svega 10 hiljada.
Veliku pobedu u Prvom svetskom ratu Srbija je skupo platila, pretrpevši zapravo genocid koji joj međunarodna zajednica ne priznaje. Srbija je izgubila između 1,1 i 1,3 miliona stanovnika, što je činilo gotovo trećinu ukupnog stanovništva i čak oko 60 odsto muške populacije.
Orginalni top kao deo kompozicije spomen-kosturnice branilaca Beograda 1914—1918.
© Sputnik / Lola Đorđević
Za hrabro držanje u ratu, srpska prestonica je 1920. odlikovana francuskim „Krstom viteza Legije časti“.
Oslobođenje Beograda u Prvom svetskom ratu se obeležava polaganjem venaca na Spomen-kosturnicu braniocima Beograda 1914-1918 na Novom groblju.
U kripti spomen-kosturnice smeštenoj u osnovi monumentalnog spomenika počivaju kosti 3.529 znanih i 1.074 neznana junaka. Imena identifikovanih bila su zapisana u velikoj spomen-knjizi „Nacionalnom jevanđelju“ koja je nekada stajala na posebnom postolju u centralnom delu „beogradskog Zejtinlika“.
Kosturnica branilaca Beograda 1914-1918. godine građena je od 1927. do 1931. godine, po projektu ruskog arhitekte i vajara Romana Verhovskoja. Figuru vojnika uradio je vajar Živojin Lukić, bivši ratnik.
U podnožju spomenika je ogromna figura smrtno ranjenog orla, sa uzdignutim kandžama i raširenim krilima koji personifikuje poraženog neprijatelja
© Sputnik / Lola Đorđević
Spomenik i kosturnica su izgrađeni dobrovoljnim prilozima preživelih saboraca okupljenih u Udruženje rezervnih oficira i ratnika, najmoćnijeg veteranskog udruženja u Kraljevini Jugoslaviji koje je svojim brojnim aktivnostima radilo na očuvanju sećanja na stradale borce, kao i poboljšanju položaja preživelih kao i Beogradske opštine, i to na mestu na kome se prethodno nalazilo Srpsko vojničko groblje.
Na spomeniku stoji i natpis: „Braniocima Beograda Udruženje rezervnih oficira i ratnika 1931.“