Od trenutka kada je postao roba kao i svaka druga, uz razradu složenih programa ciljanog zaduživanja po projektovanim kamatnim stopama država, korporacija i pojedinaca, novac je dobio novu (geo)političku dimenziju kao nikada pre toga u istoriji.
U tom kontekstu dolar je postao „rezervna svetska valuta“, sa ambicijom da se svetska ekonomija u potpunosti dolarizuje te da se to u jednom trenutku u budućnosti i formalizuje. Razvoj međunarodnih odnosa u poslednjoj deceniji dvadesetog i prvoj deceniji dvadesetprvog veka dali su za zapravo američkim stratezima da poveruju u ostvarivost svoje ideje.
Ambicija dolara pala na testu vremena
Međutim, ta konstrukcija nije izdržala „test vremena“. Ne samo da neće biti potpune dolarizacije svetske ekonomije, već je sada krajnje upitno koliko i do kada se dolar uopšte može nazivati „rezervnom svetskom valutom“?
Udeo dolara u deviznim rezervama na globalnom nivou opao je od 2021. godine do danas sa 55% na 47%. U relativnom iznosu to je pad za oko sedminu u periodu kraćem od dve godine. U svakom pogledu – alarmantno.
Istovremeno, Kinezi naglo smanjuju kupovinu američkih državnih obveznica. U maju 2022. godine nakon dugo, dugo vremena „kineski portfolio“ spao je na ispod hiljadu milijardi - iznosio je 980 milijardi dolara. U avgustu 2023. godine smanjen je na 835 milijardi.
Rejmond Dalio, osnivač poznatog hedž fonda Bridžvoters upozorio je da su američke obveznice rizične investicije i da mogu postati nenaplative. Ukratko, svi koji kroz kupovinu obveznica „pozajmljuju novac“ SAD mogu ostati bez svog novca!
Džefri Gundlah „kralj hedž fondova“ navodi da se ukrštaju negativni efekti dva deficita – budžetskog i trgovinskog, koji su suprotni svim ranijim projekcijama i sada su „van kontrole“. Zato SAD u jednom trenutku neće više moći da servisiraju svoje obaveze te će izlaz biti u potpunom restrukturiranju američkog finansijskog sistema (čak i uz moguće napuštanje dolara kao valute).
Ni zlato ni nafta u podlozi
Ovo je logična posledica političkih turbulencija i trendova u međunarodnim odnosima. Naime, do 1971. godine vrednost dolara zasnivala se na „zlatnoj podlozi“. Od 1971. godine tu vrednost je uglavnom determinisala nafta, tačnije cena nafte i obim trgovine naftom na svetskom tržištu.
U dvadeset prvom veku usled postepenog gubitka kontrole nad tržištem nafte (veća uloga OPEK, Rusija „resuverenizuje“ svoja izvorišta a za njom to čine i još neki proizvođači poput Venecuele, Kina i Indija postaju ogromni potrošači koji sklapaju direktne ugovore sa proizvođačima) vrednost dolara počinje direktno da zavisi od američkih vojnih intervencija usmerenih ka regionima od čije stabilnosti je direktno zavisila cena nafte.
Poslednjih godina, a istoričari će najverovatnije kao „granični događaj“ proglasiti povlačenje iz Avganistana, vrednost dolara više ne čuvaju ni direktne američke vojne intervencije, već samo pretnje i pritisci, uz vođenje proksi rata u Ukrajini koji na to ipak ne utiče presudno.
Nesumnjivo, upoređujući veći broj indikatora, SAD gube kontrolu nad tržištem novca. Neprestano štampanje dolara više nije rešenje. Oslanjanje na breton – vudske institucije ne pomaže.
Vojna sila i politička moć nisu adekvatna sredstva prinude kao što su to bila ranije. Dedolarizacija ključnih novčanih tokova između nezapadnih aktera odvija se ubrzano i nepovratno, a SAD tu praktično ništa ne mogu da učine da to spreče.
SAD ima samo jednu ali nemoguću opciju
Bez „jake podloge“ ne može biti ni jake valute. Svejedno da li se ta podloga osigurava zlatnim rezervama, kontrolom strateških resursa ili vojnom silom. Problem za SAD je što niti jedne od ovih „podloga“ više nema. Direktna primena vojne sile u geopolitički trusnim područjima koja su bogata strateškim resursima značila bi otvorenu konfrontaciju sa Kinom, kao i čitavim nizom regionalnih sila, što bi stvari učinilo još kompleksnijim. Naposletku, do sukoba između SAD i Kine može doći, kao što je došlo i do sukoba između SAD i Rusije u Ukrajini, ali to neće pomoći vraćanju vrednosti dolara. Čak naprotiv.
Jedina opcija da se to ostvari jeste da iz takvog rata SAD izađu kao apsolutni pobednik i ponovo steknu mogućnost da nameću svoju volju svima ostalima u međunarodnoj areni.
Koliko je to realno? Direktan sukob sa Kinom više bi bilo klađenje sa izuzetno malom verovatnoćom dobitka, nego promišljen potez kojim se može nastaviti dosadašnja strategija dolarizacije globalne ekonomije.