Jedinice i formacije Crvene armije su 25. septembra 1943. godine, nastavljajući uspešnu ofanzivu, prešle Dnjepar u gornjem toku i tokom odlučujućeg juriša oslobodile Smolensk, porazivši najvažnije uporište Vermahta u moskovskom pravcu.
Prema izveštaju zamenika vojnog tužioca na koji se poziva Ministarstvo odbrane, evakuacija Nemaca iz grada počela je mesec dana pre oslobođenja. Štaviše, u izveštaju se navodi da su „5-6 dana pre ulaska sovjetskih trupa u grad Smolensk, Nemci počeli da uništavaju sve velike kuće u gradu eksplozijama i požarima, a preostale netaknute kuće minirane su tempiranim eksplozivnim napravama“.
Vjazma u Smolenskskoj oblasti, koju su nacisti porušili i zapalili prilikom povlačenja, septembar 1943. godine
© Sputnik / Nikolaй Popov
Zamenik tužioca takođe primećuje da je stanovništvo grada oružjem i pod pretnjom odmazde oterano u pozadinu nemačke vojske. Opljačkana je imovina preduzeća i ustanova.
„Do ulaska sovjetskih trupa u grad Smolensk, u njemu nije ostalo više od 1000 meštana... Grad Smolensk je potpuno uništen – u njemu nema nijedne zgrade koja je preživela i koja je trenutno pogodna za život i rad, uključujući i crkve. Saobraćajnice u gradu – železnica, tramvaji i drugo, potpuno su uništeni. Uništena je električna centrala, vodovod i kanalizacija“, navodi se u izveštaju.
Prema rečima zamenika vojnog tužioca, posle oslobođenja stanovništvo je počelo da se vraća u Smolensk, a dve nedelje kasnije, do 10. oktobra 1943. godine, u grad se vratilo samo oko 30 hiljada ljudi. Poređenja radi, prema popisu stanovništva iz 1939. godine, u Smolensku je pre rata živelo 156.884 stanovnika.
U izveštaju tužioca navodi se i da su „Nemci tokom boravka u Smolensku uveli izuzetno okrutan teroristički režim za sovjetske građane i ratne zarobljenike Crvene armije, čiji je cilj bilo masovno istrebljivanje“ ljudi.
„Prema najskromnijim preliminarnim proračunima napravljenim tokom istrage otvaranjem većeg broja jama, grobova i drugih grobnica mučenih, streljanih, obešenih, zadavljenih, umrlih od gladi i mučenja, zaključno sa 10. oktobrom 1943. godine, broj ustanovljenih žrtava je od 10 do 12 hiljada ljudi. Ima razloga da se veruje da će se u procesu dalje istrage broj žrtava nemačkih zločina u gradu Smolensku povećati za nekoliko desetina hiljada ljudi“, zaključuje se u dokumentu.