Za vreme Petra Velikog osnovano je prvo naselje austrijskih Srba u Rusiji, iz koga se usled novih migracija za vreme carice Ane Jovanovne razvio srpski husarski puk, a seobom većeg broja pripadnika srpske milicije iz Pomorišja i Potisja – velike vojničke kolonije „Nova Srbija“ i „Slavjanoserbija“, piše Mita Kostić u svojoj studiji 1923. godine.
Ta studija sa još 12 drugih, srpskih i ruskih stručnjaka, našla se u knjizi „Srbi u Ruskom carstvu. Naselja, poreklo stanovništva, običaji“ koju je priredio Borisav Čeliković, a objavio „Službeni glasnik“ u ediciji „Koreni“.
Srbi u Ruskom carstvu u 18. veku
© Foto : Sputnjiku ustupio Službeni glasnik
Iz Austrougarske u jednovernu Rusiju
Istoričar Mita Kostić (1886-1980) je zapisao da su „austrougarski Srbi odmah posle Velike seobe (1690), posle prvih razočarenja u bečkoj vladi, zasnovali političke veze s jednovernom Rusijom, a patrijarh Arsenije Treći je sa zastupnicima Rusije u Beču Nefimonovim i Voznjicinim tajno održavao najprijateljskije veze, žalio im se na verska progonstva pravoslavnih od strane jezuita i preko njih se obraćao caru Petru za zaštitu“.
„Nakon reforme Marije Terezije, Vojna krajina i Srbi koji su imali vojnu i graničarsku ulogu u Austrougarskom carstvu, počeli su da gube svoje pozicije i privilegije koje su imali od bečkog dvora. Mnoga prava su im bila uskraćena i odlazili su tamo gde bi im je bilo bolje i gde su mogli da održe svoj status vojne krajine i organizaciju života na kakvu su navikli“, kaže Petar Arbutina, direktor Glasnikovog Sektora za izdavanje knjiga.
On podseća da su marksistički izvornici navodili da Srbi u vojnim krajinama nisu bili slobodni, da su bili sluge Beča ili ruskog dvora.
„Srbi su u vojnim krajinama bili slobodni. Njihova vojna i graničarska funkcija je ustanovljavala njihovu slobodu i samim tim njihova pozicija u Donbasu je bila takva da su oni mogli da zadrže svoj način života, što je bio problem u Austrougarskom carstvu“, ističe Arbutina.
Srbi su se, napominje Arbutina, borili da sačuvaju svoj način života i ta mala vojna staleška društva kojima su pripadali i koja su održavali na prostoru Austrougarske dugi niz godina.
Borisav Čeliković i Petar Arbutina
© Sputnik / Marija Jakovljević
Ruskoj vladi carice Jelisavete Nova Srbija je bila potrebna radi zaštite južne granice carevine, pa su Srbi graničari bili dobrodošli kao element vičan tome poslu.
Zato je osnivanje Nove Srbije smatrano značajnim istorijskim događajem i kao takav kasnije je obeležen kovanjem spomen medalje sa natpisom na latinskom „Nova Serbia Constituta“.
Asimilovani u drugoj generaciji
Priređivač knjige Borisav Čeliković kaže da su Srbi u Sloveniji ili na Galipolju očuvali svoj identitet, jezik, kulturu, veru skoro 400 godina, a u Ruskom carstvu su asimilovani već u drugoj generaciji, jer su tako želeli.
„Srbi su odlazili iz Habzburške monarhije jer im je bio zabranjen Sveti Sava, zabranjena im je slava. Oni odlaze kod naroda koji govori sličnim jezikom, ima istu veru i koji slavi Svetog Savu. Oni se čuvaju na Galipolju, ne žele da budu Grci i Bugari, neće da prime islam, 400 godina čuvaju svoj identitet, kulturu, jezik, veru, a u Ruskom carstvu nisu imali tu potrebu. Njima carica ustanovljava medalju za njih i to sedam-osam godina nakon što su stigli tamo“, naglašava Čeliković.
Srbi u Ruskom carstvu su se, prema njegovim rečima, osećali kao kod svoje kuće:
„To se jasno vidi iz arhivske građe. Predvukovski srpski i ruski jezik su bili veoma slični. Vera je bila ista. U smislu državnog napredovanja nisu postojala nikakva ograničenja. Rusija ih je prihvatila kao svoje i potpuno su bili integrisani u društvo Ruskog carstva. Jedino su neki učeniji Srbi poput Simeona Piščevića i grofa Save Vladislavića pamtili svoje srpsko poreklo i ostali u istorijskom pamćenju Rusije. Iako danas na tom prostoru nemamo stanovnike koji se izjašnjavaju kao Srbi, postoje ljudi koji su poreklom Srbi“.
Osobito su bile značajne srpske usluge Rusiji u izgradnji crnomorske ratne i trgovačke flote
© Foto : Sputnjiku ustupio Službeni glasnik
Doprinos Srba ruskom narodu
Etnolog Milenko Filipović u svojoj studiji „Srbi u Ruskom carstvu“ iz 1947. godine navodi da su Srbi naselili gotovo puste oblasti i privredno i kulturno ih unapredili.
„Osobito su bile značajne srpske usluge Rusiji u izgradnji crnomorske ratne i trgovačke flote. Kada je car Petar Prvi putovao po Evropi, njegov bliski saradnik Petar Tolstoj, predak velikog pisca Lava Tolstoja, posetio je Mletke i uredio pitanje školovanja ruskih mladića u pomorskoj školi Marka Martinovića Perašćanina u Perastu. Nastojanja cara Petra da stvori rusku mornaricu bila je povod te je u službu njegovu stupilo i nekoliko Srba pomoraca, među kojima se naročito istakao Mata Zmajević Perašćanin, koji je docnije postao veliki admiral i proslavio se i time što je spasao život caru Petru u bici 1714“, navodi Milenko Filipović.
Srbi u Ruskom carstvu u 18. veku
© Foto : Sputnjiku ustupio Službeni glasnik
Uporedo sa tim, na jugu Rusije su nicale srpske trgovačke kuće, a Srbi su, kako je zabeležio Filipović, dali ruskom narodu i nekoliko istaknutih radnika na kulturno-prosvetnom polju, kao što su Teodor Janković Mirijevski koji se istakao svojom odbranom ćirilice i profesori Grigorije Trlajić, Atanasije Stojković i Boža Grujović.
„Srbi u Ruskom carstvu. Naselja, poreklo stanovništva, običaji“ je 55. knjiga u biblioteci „Koreni“, koja je započeta pre 15 godina, a kao polazna osnova poslužila je ideja Jovana Cvijića da se na jednom mestu sakupi sva građa o poreklu srpskog naroda, što do sada, kako ističu Arbutina i Čeliković, na ovaj način nije uradila nijedna nacija.