Danas je za posetu otvorena samo polovina ovoga kompleksa iz jednostavnog razloga – neki prolazi među podzemnim prostorijama tako su uski, da se kroz njih može proći jedino puzeći. Zato je grad pod zemljom bio praktično neosvojiv.
Grad je ukopan 85 metara ispod površine zemlje i ima 18 spratova. Naravno, dugo se širio i dodavane su mu nove prostorije, a ovaj kompleks spominje u četvrtom veku pre nove ere Ksenofont, Sokratov učenik, grčki književnik, vojnik i filozof.
Prema stavu Odeljenja za kulturu Turske, ovaj grad su izgradili Frigijci, indoevropski narod iz vremena antike, između 8. i 7. veka pre nove ere, a veruje se da je proširen u doba Vizantijskog carstva.
Kako je i zašto nastao? Pretpostavlja se da su prve pećine služile kao skladišta i po potrebi skloništa pred raznim osvajačima kojih ovom prostoru nije nedostajalo.
Derinkuju čije ime znači „duboki bunar“ bio je u funkciji neprekidno, vekovima.
Neko vreme bio je zaboravljen, a nanovo je „otkriven“ šezdesetih godina prošlog stoljeća i pretvoren u turističku atrakciju. Priča kaže da su Derinkuju ponovno otkrile kokoške jednog meštanina koje su zalazile u mračne prolaze i gubile se; tada, šezdesetih, počela su ozbiljna arheološka iskapanja i istraživanja ove jedinstvene istorijske celine.
Otkrilo se da se povezane pećinske prostorije protežu stotinama kilometara, i da je Derinkuju doduše najveći, odnosno najdublji grad, ali da u čitavoj pokrajini pod zemljom postoji više od 200 manjih gradova koji su verovatno povezani tunelima i stvaraju veliku podzemnu mrežu katakombi u kojima se moglo smestiti i 100 hiljada ljudi.
Kroz grad teče sveža pitka voda – ponornica, jer su se stanovnici bojali otrovanih izvora – a otkriven je i složen ventilacijski sistem.
Same prostorije bile su osmišljene kao privatni stanovi, zajednički prostori, oružarnice, groblja, škole, štale, skladišta i svetišta.
Takođe, otkriveni su i otvori za hitnu evakuaciju, odnosno, beg na površinu. Pronađeni su čak i ostaci vinarije.
Grad je imao, dakle, i mnogo prednosti i udobnosti. Jedna od njih je i zaštita od velikih zima i vrućina, ali, budući da čovek nije krtica, život pod zemljom neminovno je stvarao i osećaj zatočeništva, prenosi Slobodna Dalmacija.
Za osvetljenje su služile baklje, uljanice i lojanice, živelo se u polutami, bez sunca, a neki delovi grada, posebno oni u blizini podzemnih voda, vlažni su. Međutim, u podzemnom se gradu mogao sačuvati život – i imovina, pa su za vreme velikih opsada i ratova ljudi tu stanovali mesecima, a katkad i godinama bez izlaska na površinu.
Danas turisti opsedaju ovaj lokalitet koji je 1985. uvršten na Uneskov popis svetske kulturne baštine.
Ne preporučuje se jedino klaustrofobičnima.
Uz to, interesantno je da sve podzemne tajne u ovom dijelu pokrajine Anatolije još nisu iskopane.
Otkrivaju se i novi gradovi, a pre osam godina naišlo se na jedan koji bi mogao biti veći od svih do sada poznatih. Istraživanja još traju.