Iskopavanje je organizovao Nemački savez za brigu o vojnim grobljima na osnovu ugovora s hrvatskom vladom i ekshumacijskih odobrenja izdatih od nadležnoga Ministarstva odbrane.
Reč je, inače, o instituciji finansiranoj iz nemačkog državnog proračuna koja već decenijama nastoji da prikupi posmrtne ostatke mrtvih nemačkih vojnika ma gde da se nalaze, i dostojno ih evidentira i pokopa. Njihovim je naporima od 1990. godine u celoj Evropi ekshumirano i civilizovano sahranjeno gotovo milion nekadašnjih nemačkih vojnika. U Hrvatskoj se centralna nemačka vojna groblja u koja se prenose svi pronađeni i rasuti zemni ostaci nalaze u nekoliko većih hrvatskih gradova (Zagrebu, Sisku, Puli, Splitu...) Povrh ekshumacije i pokopa, Nemački savez za brigu o vojnim grobljima pokušava identifikovati i moguća imena pronađenih soldata, te eventualno rekonstruisati načine, okolnosti i datume njihove pogibije.
Zanimljivo je da aktuelne ekshumacije pripadnika Vermahta oko Stona uključuju i potragu za jednim prilično amblematskim likom, bivšim vojnikom 19.999. tvrđavskog kažnjeničkog bataljona, čiji su pripadnici u ranu jesen 1944. branili ovaj deo poluostrva od partizanske ofanzive. Reč je o Augustu Landmeseru koji je posthumno postao slavan po čuvenoj fotografiji iz 1936. godine na kojoj u masi ljudi zaluđenoj Adolfom Hitlerom jedini odbija pozdraviti nacističkim pozdravom i prkosno drži ruke prekrštene na prsima. Landmeser je u trenutku nastanka istorijske fotografije bio radnik u brodogradilištu Blum i Vos u Hamburgu. Bio je veren a kasnije i oženjen Jevrejkom, te je nakon njenog ubistva u nemačkom koncentracijskom logoru 1942. još otvorenije prkosio nacističkom režimu: na samom kraju rata prisilno je mobilisran u 999. kažnjenički bataljon i dospeo je na Pelješac. Po partizanskom zauzimanju Stona 18. oktobra 1944. najverojatnije je zarobljen, a potom streljan u valu pobedničke odmazde.
„Pronađemo li i naknadno pouzdano identificiramo Landmesera, istetoviraćemo ga na nadlaktici kao najslavniju figuru u dosadašnjoj ‘karijeri‘“, kažu volonteri koji učestvuju u iskopavanju nemačkih vojničkih kostiju.
Vođa iskopavanja za Nemački savez koji brine o ratnim grobljima u Hrvatskoj Leonardo Lukinić kazao je da su oko Stona zadnjih dana našli posmrtne ostatke više desetina nemačkih vojnika.
„Uz nekoliko njih pronađene su i neoštećene metalne pločice s personalnim brojevima i oznakama 999. kažnjeničkog bataljona. S identifikacijom tih vojnika mi dalje nemamo ništa“, tumači propisanu proceduru Lukinić.
„Originalne vojničke pločice šaljemo u Nemačku gde se u vojnim arhivima utvrđuje identitet njihovih vlasnika, te se o pronalasku posmrtnih ostataka pismom najpre obaveštava eventualna živa rodbina. Vojnici uz koje ne pronađemo pločice verovatno nikad neće biti identifikovani, jer se zbog velikoga broja vojničkih posmrtnih ostataka ne poduzimaju komplikovane i opsežne DNK analize“, kaže on.
Uz lopate i rovokopače, jedan od ključnih alata tragača za vojničkim ostacima su i detektori metala. Oni u rovovima pronalaze razne stvari.
„U jamama su uglavnom kosti, ali neretko i zrna ili tragovi municije korištene prilikom egzekucija, kopče s remenja ili vojničke opreme, dugmad, okovi vojničkih čizama ili cokula, češljevi, ogledalca, ključevi za konzerve, metalni upaljači... No, svedoče istraživači posmrtnih vojničkih ostataka, i jedan vrlo zanimljiv predmet koga često pronalazimo u izuzetno očuvanom stanju: prezervativi“, piše Slobodna Dalmacija.
Prezervativi su u jamama uglavnom očuvani jer je reč o gumenom predmetu koji kroz duge decenije pod zemljom nije bio izlagan sunčevom svetlu. Zanimljivo je da su ova pomagala bila sastavni deo nemačkih vojničkih sledovanja. Obolevanje od veneričnih bolesti pred Hitlerovim se vojnim sudovima tretiralo gotovo jednako nedopustivo kao i samoranjavanje, te ste zbog sifilisa koji vas je izbacio iz vojničkog stroja u ta vremena vrlo lako mogli završiti pred streljačkim vodom sastavljenim i od vlastitih saboraca.