Poziv, koji je, prigodno na Dan pobede nad fašizmom, hrvatsko Ministarstvo nauke i obrazovanja uputilo osnovnim školama da motiviše učenike da se obilaskom spomen kompleska Jasenovac upoznaju sa „razmerama i posledicama počinjenih zločina protiv čovečnosti“ mogao bi se objasniti suočavanjem sa istorijskom odgovornošću da nije nekoliko spornih činjenica.
Božur je stigao i do mesta najvećeg stradanja Srba, u Jasenovac
© Foto : Sputnjiku ustupila Ivana Petković
Srbi i Jevreji - primarne žrtve NDH
Naime, Hrvatska, po rečima Nikole Ožegovića, istoričara i teologa sa Filozofskog fakulteta u Banjaluci još jednom je napravila otklon od lokalnog konteksta Drugog svetskog rata, Jasenovca i čitavog niza drugih logora u NDH, bežeći u apstrakcije. Ona se, kaže, poziva na Holokaust, ali kao na opšti evropski fenomen.
Ante Pavelić i Benito Musolini
© AP Photo
„Lokalni kontekst je prosta činjenica da je Holokaust u NDH započet mnogo ranije u odnosu na nacistički Holokaust. Na toj notornoj činjenici insistiraju i pripadnici jevrejske zajednice i istraživači Holokausta na globalnom nivou. Oni su izneli podatak da je u Hrvatskoj tri četvrtine Srba i Jevreja uništeno od strane NDH, kao što su recimo u Litvaniji domaće snage uništile 96 posto Jevreja što predstavlja mnogo viši prag smrtnosti u odnosu na evropski prosek. Srbi i Jevreji bili su primarna žrtva NDH, i najveći neprijatelj u njenim očima“.
Istrebljenje kao državni projekat
Hrvatska se nikada nije suočila sa ovim činjenicama, a najbolja ilustracija negiranja zločina je, kaže Ožegović, to što se Dan Holokausta obeležava 27. januara a ne recimo 22. aprila što bi bilo prikladnije jer je toga dana odlobođen Jasenovac, najveće gubilište srpskog, pa i jevrejskog naroda.
Ožegović podseća da je od početka 90-tih godina, ako pratimo prosvetnu politiku Hrvatske, NDH bila predstavljana, u najboljem slučaju, vrednosno neutralno i to u kontekstu obnove hrvatske državnosti nakon dugog niza godina, odnosno dugog niza vekova.
„Od srednjeg, ranog 12. veka, Hrvatska nije imala državu sve do 1941. kada je obnovljena, i upravo slika te hrvatske države preovlađuje u istorijskim udžbenicima. Međutim, činjenica da je sa NDH direktno povezano pitanje genocida počinjenog nad Srbima, Jevrejima i Romima,što je bio jedinstveni državni projekat tadašnje hrvatske države, višestruko se relativizuje i negira na raznim nivoima i na razne načine“.
Revizionizam sa dubokim korenima
Velika zasluga za negiranje karaktera genocida počinjenog u NDH, kao i drastično umanjivanje broja žrtava pripada Franji Tuđmanu koji je u svojoj knjizi „Bespuća povjesne zbiljnosti“, kaže naš sagovornik, tvrdio da je ukupno u svim logorima NDH ubijeno „60 tisuća ljudi“, podjednako Srba, Hrvata i ostalih.
„Osnivač hrvatske države i njen prvi predsednik, danas ima naslednike i ideološke sledbenike na različitim nivoima i ono što je važno reći to nije marginalna pojava u hrvatskom društvu kao što to neki istoričari levičarske orjentacije žele da predstave. Jedan od tih istoričara, ujedno je i koautor udžbenika u kojem je stoji da je u Jasenovcu ubijeno 50 hiljada ljudi.
Revizionizam u Hrvatskoj ima duboke korene, rasprostranjen je u hrvatskom društvu, uključujući i najviše državne institucije, arhive, obrazovne institucije i crkvena glasila, poput Glasa koncila“
Oni koji nemo posmatraju
To je, kaže Ožegović, državna politika Hrvatske sa kojom treba računati i koja ne ostavlja prostora za iluzije da može biti promenjena. Naprotiv, tvrdi, u susret obeležavanju stogodišnjice od izbijanja Drugog svetskog rata i osnivanja NHD ona može biti samo produbljena.
Ustaše marširaju centrom Zagreba
© AP Photo
„Ne postoje genocidni narodi već politika koja može biti prihvaćena od šire društvene zajednice. Društvo svojim nereagovanjem na činjenicu da je počinjen genocid od strane pripadnika tog naroda, snosi odgovornost. To je razrađena metodologija u izučavanju Holokausta gde najveći broj pripadnika jednog društva spada u kategoriju „onih koji nemo posmatraju“.
Blajburg - mesto kolektivnog pamćenja
Što se tiče memorijalizacije, ona se u Hrvatskoj ne sprovodi u meri dovoljnoj da bi se najširi slojevi, posebno mlađe generacije, upoznale sa strahotama Jasenovca, jedinog logora koji nije osnovala i nije njima rukovodila nacistička Nemačka
Blajburg
© AFP 2023 / DANIEL RAUNIG
Kultura sećanja i pamćenja u Hrvatskoj bazirana je, smatra naš sagovornik, pre svega na antijugoslovenskoj i antikomunističkoj matrici.
„Kada hodate hrvatskim gradovima često možete da vidite nazive ulica koji upućuju na to, kao što je Ulica blajburških žrtava. Time se poručuje da su Hrvati najveće žrtve u Drugom svetskom ratu, a Blajburg mesto kolektivnog pamćenja hrvatskog naroda“.