Cilj je, tvrdi pravni istoričar Zoran Čvorović, da se na istorijskim zemljama Rusije i Srbije formiraju, u okviru postojećih državnih granica, posebne crkve.
Odluka je nekanonska
Podsetimo, u odluci koju je Sinod Carigradske Patrijaršije pod predsedavanjem patrijarha Vartolomeja doneo 9. maja navodi se da će pitanja koja se tiču dodeljivanja tomosa o autokefalnosti Makedonske Pravoslavne Crkve, sada priznate kao kanonske Crkve pod imenom Ohridske arhiepiskopije, rešiti kroz razgovore sa SPC.
Vaskrs u Istanbulu u crkvi svetog Đorđa
© AP Photo / Erdem Sahin
Ovim je, kako se navodi u samoj odluci Sinoda Carigradske patrijaršije, okončan višegodišnji postupak koji je započet u aprilu 2018. kada se raskolnička MPC obratila žalbom Carigradskoj patrijaršiji da ova navodno apelaciona instanca za sve pomesne crkve u pravoslavlju reši konačno status tzv. MPC i status makedonskih raskolnika.
U međuvremenu su se, podsetimo, Carigradskoj patrijaršiji sa molbom da usliši žalbu tzv. MPC obraćali i brojni visoki funkcioneri Severne Makedonije, a 2019. u maju Carigradska Patrijaršija se oglasila nadležnom i uzela u razmatranje apelacioni priziv koji je tzv. MPC uputila Carigradskoj patrijaršiji. Moskovska patrijaršija je iznela stav da se ovakva odluka smatra nekanonskom.
Razbojnički upad na kanonsku teritoriju druge crkve
Šta odluka Fanara znači za SPC, da li se njome rešavaju ili produbuljuju raskoli na svepravoslavnom planu te da li, suočene sa opasnim papističkim i panehelinističkim pretenzijama istanbulskog patrijarha, slovenske pravoslavne crkve moraju da ojačaju jedinstvo?
Carigradski patrijarh Vartolomej, predsednik Ukrajine Petro Porošenko i mitropolit Epifanij na uručivanju tomosa o autokefalnosti ukrajinske crkve u Istambulu
© AP Photo / Emrah Gurel
Iz ugla kanona i svetootačkog učenja Pravoslavne crkve ova odluka Carigradske patrijaršije, po oceni Zorana Čvorovića, klasičan je primer razbojničkog upada jedne pomesne crkve na kanonsku teritoriju druge pomesne pravoslavne crkve.
Iskrivljena tumačenja
Odluka je, kaže naš sagovornik, motivisana istočno papističkim učenjem o ekskluzivnim pravima Carigradske patrijaršije u odnosu na druge pomesne crkve što je poslužilo kao osnov i za mešanje u unutrašnje stvari RPC i dodeljivanje tomosa ukrajinskim raskolnicima.
„Iskrivljeno tumačenje 9, 17. i 28. kanona IV Vaseljenskog sabora o navodnoj apelacionoj nadležnosti carigradske katedre i njenom tobožnjem pravu da preispituje crkvenosudske odluke najviših organa drugih pomesnih Crkava, već je bilo upotrebljeno za pseudokanonsko opravdanje razbojničkog upada Fanara na kanonsku teritoriju Moskovske patrijaršije u Ukrajini“.
Pismo moskovskom patrijarhu
Na pitanje, kako tumači činjenicu da je Carigradska patrijaršija za rešavanje upravnih pitanja i sporova uputila već priznatu MPC na razgovore sa SPC, i to ne Srpskom crkvom već crkvom Srbije, kako se to navodi u odluci Sinoda Fanara, Čvorović kaže da je time potpuno derogirana punoća vlasti jedne autokefalne crkve.
„Patrijarh Vartolomej je 1992. u pismu patrijarhu moskovskom Alekseju II povodom osude Filareta Denisenka kao raskolnika priznao punoću nadležnosti Moskovske Patrijaršije da donese jednu takvu odluku. Odluka o priznanju MPC kao kanonske crkve kao i prethodna odluka o osnivanju PCU ne znači ništa drugo nego da je patrijarh Vartolomej promenio svoj stav“.
Patrijarh moskovski i cele Rusije Aleksije i patrijarh srpski Pavle
© Sputnik / Dmitriй Korobeйnikov
/ Ništavna odluka
Najupadljivije posledice odluke Carigrada da prizna MPC, po mišljenju Čvorovića su - afirmacija papističkih pretenzija Carigrada u pravoslavlju i umanjivanje obima autokefalnosti pre svega slovenskih pravoslavnih crkava .
„SPC bi trebalo da odmah ovakvu odluku proglasi ništavom, svoju pozitivnu odluku da krene u rešavanje makedonskog crkvenog pitanja uspori i istovremeno prekine bogoslužbeno jedinstvo sa Carigradskom patrijaršijom sve dok ona ne poništi svoju nekanonsku odluku“.
Carigrad nije majka crkva
Odluku Carigrada o priznanju tzv. crkve Severne Makedonije istoričar Aleksandar Raković je ocenio kao samovoljan i lukav potez učinjen u momentu kada su SPC i MPC bile blizu zajedničkog rješenja o statusu makedonske crkve. Ovo je, ocenjuje Raković, isključivo politička odluka koja ne menja stav SPC da je makedonska jerarhija i dalje u njenom poretku.
Takozvanu Makedonsku pravoslavnu crkvu nije priznala "vaseljenska patrijaršija", već Carigradska patrijaršija, uveren je stručnjak za verska pitanja dr Jovan Janjić, ocenjujući da je ona samo prva po časti među svim pomesnim pravoslavnim crkvama na svetu. Carigradska patrijaršija se, smatra on, umešala u jurisdikciju Srpske pravoslavne crkve, s obzirom na to da ona nije majka crkva Ohridske arhiepiskopije i da zbog toga ne može da joj da autonomiju ili autokefalnost.
Vaseljenski sabor ili vaseljensko savetovanje?
O tome, da li bi ova odluka mogla da donese novo prestrojavanje pomesnih crkava za protiv Fanara, kao što je to bilo u slučaju Ukrajine, Čvorović kaže da bi dubina podela u svepravoslavlju odgovarala zapadnoj pseudoimepriji koja je pravoslavlje označila za ključnog neprijatelja, ali da bi podelu mogla da preduhitri brza, oštra i kanonski utemeljena odluka SPC.
Svepravoslavni sabor na Kritu
© AFP 2023 / COSTAS METAXAKIS
S obzirom na to da je Carigrad pogrešnim tumačenjem svoje pozicije upao u jeres istočnog papizma aktuelno je, kaže Čvorović, sazivanje, ako ne novog vaseljenskog sabora, a onda vaseljenskog savetovanja u kome bi se razmotrilo pitanje osude Carigradske katedre koja produbljuje neželjenu podelu u pravoslavlju na grčko i slovensko pravoslavlje.
Prekid opštenja?
Takva podela bi, smatra Čvorović, mogla da se prebrodi jedinstvenim stavom svih pomesnih crkavakojim bi se uputila jasna poruka Carigradu da prekidaju opštenje sve dok Carigrad ne promeni svoje pretenzije i poništi odluke vezane za ukrajinsko i makedonsko crkveno pitanje.
„Ukoliko je sve to nemoguće postići na svepravoslavnom nivou, onda su bar slovenske pravoslavske pravoslavne crkve dužne da to urade“.