Musolini ante portas – Kako je italijanski fašizam uticao na Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca

„Ova knjiga je, pre svega, posvećena društvima u krizi i svim posledicama takvih kriznih situacija. Prvi svetski rat je uticao na to da se dramatično promeni geostrateška slika i politička karta Evrope. Pojavile su se nove države od Baltika do Jadranskog mora. Postojali su gubitnici i pobednici u ratu i jedan dugi niz dramatičnih procesa, uključujući i rusku revoluciju, kao i pobednika koji je sebe smatrao gubitnikom – a to je bila Italija. Italijanska elita, uz male izuzetke na levici, smatrala je da je to 'osakaćena pobeda', jer Italija nije dobila ono što je tražila 1915. godine u Londonu da bi ušla u rat na strani Male Atante“, istakao je na promociji autor studije Milan Ristović.

Prema njegovim rečima, italijansko društvo je nakon rata koji je odneo 700.000 italijanskih vojnika, bilo u velikoj krizi.

„Državna kasa je bila prazna, a elita koja je vodila Italiju u vreme ujedinjenja, italijanski liberali koji su iznutra bila podeljeni na tri frakcije, nisu bili sposobni da prevaziđu krizu. Istovremeno su nastali veliki socijalni problemi u Italiji, što je dovelo do pojave političkog radikalizma, niza štrajkova pod uticajem velike socijalne krize, kao i pod uticajem onoga što se dešavalo u Rusiji“, navodi Ristović.

Sve je to, kako je istakao, dovelo do spoja koji se pokazao kao fatalan za Italiju tokom narednih 20 i više od godina.

„Italijanska politička elita, desnica i oni koji su finansirali italijanske političke stranke, a to su bili veliki industrijalci sa severa, videli su u tim radikalima s desnice šansu da nekako raščiste politički teren. Upravo se tada pojavio Benito Musolini, neobična ličnost, bivši socijalista-intervencionista, koji je 1919. u Milanu osnovao Fašističku stranku“, naveo je Ristović.

Iako je pojava Musolinija u prvih nekoliko meseci bila gotovo nezapažena, veoma brzo se pokazala njegova demagoška veština.

„On je preuzeo ceo korpus postojećih floskula italijanskog iredentizma i nacionalizma i ugradio ih u svoju ideologiju, dodajući joj nove komponente da bi imao što širu podršku italijanskog društva. Kad imate prostor koji je figurativno nađubren krizom, iz njega počinju da niču otrovne biljke koje će zagaditi politički prostor i ukazati na to da s tim društvom nešto nije u redu“, konstatuje istoričar.

Upravo u to vreme, podseća Ristović, pojavila se potuno nova država, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, koja je imala ogromne probleme.

Jugoslovensko društvo je u tom periodu bilo sastavljeno od različitih političkih tradicija i mentaliteta, opterećeno brojnim problemima, počev od nesređenog zakonodavstva, preko neujednačenog obrazovnog sistema, sve do političke razdrobljenosti i problema s određivanjem granica prema brojnim susednim državama.

„Bez podrške saveznika, bez dovoljno moći da se to reši na neki drugi način i da se ta država integriše, Italija je postala ključni problem, zato što je nakon Prvog svetskog rata imala ogromnu vojsku, 4,5 miliona vojnika, dok je s jugoslovenske strane bilo 120.000 iscrpljenih srpskih vojnika, onih koji su krenuli u rat 1912. godine i onih koji su bili u austrijskom zarobljeništvu i onako izgladneli upućivani na nove frontove“, ističe Ristović.

Jedno od gorućih pitanja u borbi za jugoslovenske granice u nacionalnim okvirima jugoslovenske države bilo je, kako napominje Ristović, pitanje Rijeke.

„Tu se otvara pitanje kome će pripasti Rijeka, jer Jugoslavija nema pristojnu luku, a Rijeka ima direktnu železničku vezu sa Srednjom Evropom. Italijani, međutim, smatraju Rijeku delom svoje nacionalne teritorije... Konferencija mira odlučuje da to bude grad-država, Italijani nisu zadovoljni i tu se pojavljuje neverovatna ličnost, vodeći pesnik italijanskog modernizma Gabrijele D'Anuncio. On s grupom avanturista upada u Rijeku i tamo pravi istorijsko-politički fenomen - više od godinu dana vodi riječku državu, piše ustav“, navodi Ristović.

D'Anuncio i njegovi sledbenici uspeli su da privuku izuzetno šaroliki krug pristalica i simpatizera, od italijanskih nacionalista i aneksionista, do bivših vojnika i ofiricira, koji su u tom desničkarskom eksperimentu videli nešto novo.

„Čak i Lenjin smatra da je to veoma zanimljivo, Hemingvej dolazi da vidi šta se tu dešava... Sve je to neka vrsta italijanskog protofašizma, to su ideje koje će Musolini dobrim delom kasnije pokrasti – kompletnu koreografiju, marševe, uniforme, pesme koje su fašisti kasnije koristili u svojoj propagandi“, napominje Ristović, dodajući da je Musolini, ipak, u početku bio veoma oprezan prema ovom pokretu, te da se s Danuncijem susreo samo jednom.

Ipak, pod pritiskom Evrope, italijanska vojska je D'Anuncija isterala iz Rijeke, kojoj je vraćen status grad-države.

„Tada fašisti dolaze na scenu i prave puč, a nekoliko meseci kasnijei Rijeka postaje njihov bastion“, kaže istoričar.

Ristović podseća na to da je Musolini tokom Prvog svetskog rata pisao tekstove podrške srpskom narodu da se odbrani, kao i da je D'Anuncio takođe pisao svoju odu Srbiji.

„Sve to, međutim, nestaje kada srpska vlada počne da pregovara s jugoslovenskim odborom i oni to vide kao ugrožavanje italijanskog interesa. Musolinijev napredak je bio dobrim delom povezan s jugoslovenskim pitanjem“, kaže Ristović.

On napominje da su jugoslovenski novinari, publicisti, pisci bolje ocenjivali masovnu psihologiju i uticaj fašizma na italijanske studente i na srednju klasu nego tadašnja zvanična jugoslovenska diplomatija i politika.

„Od zenitista i komunista, marksista, do onih koji pripadaju nacionalno-konzervativnim krugovima, uz vrlo male izuzetke, vidi se vrlo kritički odnos prema italijanskom fašizmu, oni vide tu opasnost i pokušavaju da ukažu na to da moraju da se postave neke granice. S druge strane, italijanski fašizam, kao i prethodna avantura Danuncija okuplja oko sebe sve one koji ruše jugoslovensku državu. Godine 1919. i 1920. u Rijeku stižu i predstavnici Kosovskog komiteta, bivši austrougarski oficiri, neka vrsta protoustaškog pokreta, razni separatisti, pripadnici VMRO-a i svi oni imaju podršku Danuncija, ali kasnije pronalaze u Musoliniju glavnog finansijera i tutora svojih aktivnosti“, ističe Ristović, objašnjavajući kompleksnost negativnog uticaja italijanskog fašizma na očuvanje integriteta Kraljevine SHS i posledice tih odnosa u budućnosti jugoslovenske države.