Na čemu se zasnivaju optužbe protiv Moskovske patrijaršije da ona navodno sledi „ideologiju Trećeg rima“ i žudi za tim da „postane lider“ pravoslavnog sveta?
– To je zastarela retorika iz hladnog rata, šezdesetih godina prošlog veka. Prošle godine CIA je objavila niz zanimljivih dokumenata koji otvaraju tu temu. U to vreme obaveštajna služba SAD je u kontaktima sa vaseljenskim patrijarhom Atinagorom aktivno razrađivala ideju da vaseljenski patrijarh može biti koristan kao protivteža sovjetskom uticaju na pravoslavni svet. Tada su i počeli da se pojavljuju argumenti da Ruska crkva navodno žudi za vođstvom u svetskom pravoslavlju, da navodno propovedamo ideologiju „Trećeg Rima“.
Kasnije su se takve teze pojavljivale i u kontaktima rukovodstva Fanara (centra vaseljenske crkve u Istanbulu) sa američkim diplomatama.
Da li Ruska crkva želi da bude prva u pravoslavnom svetu?
– Naravno da ne. To je čista mitologema i govorio sam o tome više puta. U potpunosti smo zadovoljni našim mestom u diptisima. Naš zvanični stav po pitanju primata u Pravoslavnoj crkvi izložen je u dokumentu koji je usvojio Sveti sinod 2007. godine, a sa kojim se svako može upoznati.
Ne postoji nijedan zvaničan dokument, nijedno zvanično saopštenje, ni jedan govor patrijarha u kome je saopšteno da je „Moskva – Treći Rim“.
„Treći Rim“ je religiozno-politička ideja, koja je stigla u rusku zemlju iz Vizantije u 16. veku, ali ta ideologija se nikad nije zvanično odobravala u Ruskoj crkvi.
Govoriti da se Ruska crkva u svom radu navodno rukovodi ideologijom „Trećeg Rima“ je isto što i reći da se vaseljenski patrijarh navodno bori za realizaciju takozvane „Megali ideje“ (uspostavljanje grčke države u granicama kao za vreme Vizantijskog carstva). Samo je razlika u tome što je među vaseljenskim patrijarsima tokom 20. veka zaista bilo pristalica „Megali ideje“ – pre svega radi se o patrijarhu Metaksakisu. A među moskovskim patrijarsima nije bilo nijednog koji bi podržavao ideju „Trećeg Rima“.
Da li se slažete sa tvrdnjom patrijarha Vartolomeja da Ruska crkva „nema pravo da dodeli autokefalnost ni Abhaziji, niti bilo kome drugom“?
– Ruska crkva nikada nije pretendovala na pravo da dodeljuje autokefalnost „bilo kome, uopšteno“. Konstantinopolj pretenduje na pravo da dodeljuje autokefalnost bilo kome. Ali kroz istoriju autokefalnost nije dodeljivala samo vaseljenska patrijaršija.
Abhazija i Južna Osetija priznate su za kanonske teritorije Gruzijske patrijaršije i Ruska crkva to nikada nije osporavala.
Ali Ruska crkva je ranije dodelila autokefalnost svojim zajednicama u Severnoj Americi?
– Da, zato što je pravoslavlje niklo u Severnoj Americi zahvaljujući propovedanju ruskih monaha i misionara. Zahvaljujući njihovim nesebičnim naporima i širini njihovog misionarskog pogleda, Pravoslavna crkva u Americi se nije izolovala u okviru jedne nacionalne tradicije, nego je uspela da se duboko integriše u život svoje zemlje. Danas je to u potpunosti samostalna crkva.
Da li je umesno poređenje procesa priznavanja Pravoslavne crkve Ukrajine (PCU) koja je formirana na bazi ukrajinskih raskolničkih struktura i kojoj je autokefalnost dodelio Konstantinopolj sa priznanjem autokefalnosti Američke pravoslavne crkve? U intervjuu patrijarha Vartolomeja Američka pravoslavna crkva je okarakterisana kao „pseudo-autokefalna crkva“ koju „do sad niko nije priznao“?
– Zanimljivo je što su to naveli gruzijski mediji. Međutim, Gruzijska pravoslavna crkva je među prvima priznala autokefalnost Američke pravoslavne crkve. Autokefalni status Američke pravoslavne crkve priznaje značajan deo pomesnih pravoslavnih crkava. Patrijarh Vartolomej i poglavari drugih pomesnih crkava sastaju se i služe sa njegovim Blaženstvom, mitropolitom Tihonom.
A ima li mnogo poglavara, osim patrijarha Vartolomeja, koji su do sad služili zajedno sa poglavarom Pravoslavne crkve Ukrajine Epifanijem Dumenkom? Čak ni oni pravoslavni arhijereji koji su pod pritiskom pristali da priznaju ukrajinske raskolnike, izbegavaju da služe sa njima.
Šta mislite, odakle patrijarhu Vartolomeju informacija da Ruska crkva navodno ima episkopa u Abhaziji i Južnoj Osetiji?
– Ruska crkva nema nikakvog episkopa u tim mestima. Odavno smo primetili da je vaseljenska patrijaršija loše obaveštena – na primer, o ukrajinskom pitanju. Kako sam čuo, patrijarhu Vartolomeju njegovi savetnici nisu na vreme saopštili da deo raskolnika u Ukrajini, koje je priznao, nije imao apostolsko nasleđe. A naša saopštenja o tome ili nisu dolazila do patrijarha, ili su ih ignorisali.
Da li, prema vašem mišljenju, Konstantinopolj može popraviti situaciju?
– Ukoliko želimo da uspostavimo jedinstvo pravoslavlja, potreban nam je dijalog.
U avgustu 2018. godine patrijarh Kiril je posetio Istanbul i predložio patrijarhu Vartolomeju da ne žuri sa zaključcima, nego da zajedno i na ozbiljnoj naučnoj osnovi prouče ukrajinsko crkveno pitanje. Na nesreću čitavog pravoslavlja, patrijarh Vartolomej je tada rekao da nema vremena za to.