Ani se prvi put spominje u petom veku, a 2016. godine upisan je na listu svetske baštine UNESKO.
Stara tvrđava je podignuta uz klisuru, a ova prirodna prepreka je sada granica između Jermenije i Turske. U davna vremena to je bilo zaštićeno mesto, tako da je Ani bio jedna od najvažnijih tačaka na Putu svile. Trgovina ovom maršrutom je spajala zapad i istok Azije, Evropu i Kinu u periodu dinastije Han. Pokušavali su nekoliko puta da osvoje grad, ali je uspevao da dugo odoleva napadačima.
Ani je arheološki spomenik prvog stepena i nalazi se pod turskim zakonom o zaštiti kulturnih i prirodnih spomenika.
Po čemu je Ani jedinstven?
Grad je imao veličanstvene građevine i veliki broj crkava. Tokom jermenske vladavine Ani je bio poznat kao „Grad 1.001 crkve“, a do danas je pronađeno oko 40 hramova.
Najveći ekonomski i kulturni razvoj grad je doživeo u 10-11. veku pod vlašću jermenske kraljevske porodice Bagratuni, kada je grad imao 100.000 stanovnika. Nažalost, Turci Seldžuci i Vizantijska imperija su razrušili grad, a zatim su ga rušili i Mongoli u 13. veku i zemljotres 1319. godine.
Ono što upada u oči je citadela u kojoj se nalaze ostaci crkve Karamadin sa šest apsida. U blizini je i crkva u sklopu dvorca Kamsaragan, crkva Midžnaberd i crkva Sušana Pahlavuni.
Ani čuva ostatke religioznih statua muslimana i hrišćana, a arhitektonska i umetnička dela svedoče o vladavini Vizantije, srednjevekovnih Jermena, Turaka Seldžuka i Gruzina.
Zahvaljujući mešanju kultura, mnogi novi trendovi su se razvili u umetnosti i arhitekturi u periodu od sedmog do 13. veka nove ere. Nastalo je mnogo tipova arhitekture koja se koristi u izgradnji crkava, vojnih i vladinih zgrada i kuća.
Najlepše građevine su crkva Svetog Grigorija Abugamrecinskog, koja je prvobitno bila u obliku kupole i crkva Svetog Grigorija Tigrana Honenta, sagrađena 1215. godine. Najbolje očuvane freske su na džamiji Manučihra, koja se nalazi tačno na ivici litice. Postoje mnoge nedoumice da li je prvobitno bila izgrađena kao džamija ili je kasnije postala.
Nažalost, tokom različitih perioda restauratori su menjali izgled građevina. Danas su arheolozi više zaokupljeni ispravljanjem starih grešaka restauratora, nego pronalaženjem novih spomenika.
Ministarstvo kulture i turizma je napravilo nekoliko planova i modernizuje se deo građevina. Novi planovi uključuju mere protiv seizmičkih i ekoloških rizika, iskopavanja i istraživanja. Neophodno je utvrditi kako je svaka zgrada povezana sa gradom i poboljšati uslove za posetioce.
Neki eksperti smatraju, da je vreme velikih arheoloških otkrića davno prošlo, dok drugi misle da su najneverovatnija otkrića pred nama.