Mitropolit volokolamski gostovao je u internet-litiji, u kojoj je govorio o položaju pravoslavlja u Crnoj Gori, ali i mnogim drugim pitanjima. Njegovo izlaganje prenosimo u celosti.
Znamo da ste dobro upoznati sa procesom koji se u Crnoj Gori odvija već duži niz godina, a posebno se intenzivirao u poslednjih godinu dana vezano za problem slobode vjeroispovijesti, odnosno zakona o Crkvama i vjerskim zajednicama, koji je vlada Crne Gore jednostrano nametnula a parlament izglasao krajem prošle 2019. godine. O tome, koliko ste upoznati sa tom temom najbolje svjedoče Vaši javni nastupi, kao i izjave najviših organa Ruske pravoslavne crkve, Svetog sinoda i svjatjejšeg patrijarha Kirila. U kojoj su mjeri ljudi upoznati u Ruskoj crkvi i u Rusiji uopšte sa ovim problemima? I kako Vi gledate na razvoj događaja, uključujući i nedavne, vezane za neuspjele pregovore ekspertskih timova Crkve i Crnogorske vlade?
─ Ja bih hteo da srdačno pozdravim sve one koji nas večeras gledaju u Crnoj Gori i u Srbiji i sve one koji nisu ravnodušni prema sudbini Pravoslavlja u Crnoj Gori. Šaljem svoj srdačan pozdrav Njegovom Visokopreosveštenstvu Mitropolitu crnogorsko-primorskom Amfilohiju i drugim arhijerejima, koji vrše svoje služenje na crnogorskoj zemlji. Hteo bih, na prvom mestu, u ime Njegove Svetosti patrijarha Moskovskog i cele Rusije Kirila, kao i u svoje lično ime i u ime Ruske pravoslavne crkve, bratsku Srpsku pravoslavnu crkvu da uverim da imaju našu potpunu podršku. Želim da izrazim svoje divljenje podvigu ispovedništva koji ispoljava danas pravoslavni narod u Crnoj Gori. Prilozi koje sam video ostavili su na mene snažan utisak, oni su bili prenošeni i na našim centralnim ruskim televizijama, gde sam video desetine i stotine hiljada širom crnogorskih gradova koji ispovedaju svoju veru, i ti snimci su ostavili snažne utiske uopšte na ceo naš verujući narod u Rusiji i naravno da svi brinemo za sudbinu Crkve u Crnoj Gori. I pozdravljamo to što su pravoslavni vernici Crne Gore, koji zbog epidemije nemaju mogućnost da se okupljaju na ulicama na ovom internet prostoru rešili da ispovedaju svoju odanost Pravoslavlju.
Dešavanja u Crnoj Gori - direktan napad vlasti na kanonsko Pravoslavlje
To što se danas dešava u Crnoj Gori mi doživljavamo kao direktan napad građanskih vlasti na ono što je vekovna tradicija i svojina Pravoslavne Crkve u Crnoj Gori, i ti napadi nisu na srpsku Crkvu, ti napadi su na kanonsko Pravoslavlje. Pravoslavlje, to je vaseljenska vera. To nije neka vera vizantijska, ruska, srpska ili crnogorska. U svakom narodu i u svakoj zemlji ta istinska vera ima svoje nacionalno izražavanje. Ali, kanonsko ustrojstvo crkve i njena administrativna organizacija se nikada nisu poklapali sa administrativnim granicama država, i mnoge iz pravoslavnih crkava su mnogonacionalne.
Ruska pravoslavna crkva nije samo crkva Rusije. To je crkva i Ukrajine, Belorusije, Moldavije, baltičkih republika i država Srednje Azije. To je crkva koja ima svoju jurisdikciju i u Japanu i u Mongoliji i u Kini i u svakoj od tih zemalja Pravoslavna Crkva ima određene nacionalne odlike i onih prostora u kojim funkcioniše. Ali sve te pomesne crkve u sklopu su jedne pomesne Ruske pravoslavne crkve. Isto tako i Srpska pravoslavna crkva postoji ne samo u Srbiji nego i u drugim državama. I kada političari govore da moraju da stvore svoju Crnogorsku pravoslavnu crkvu, odvojivši je od Srpske pravoslavne crkve, mi se sa tim ne možemo složiti. Zato što je Crkva ustrojena tako da ona samostalno treba da rešava svoja pitanja, a ne mogu crkvena pitanja da rešavaju političari. Političari treba da se bave crkvenim pitanjima, diplomatskim pitanjima, da se brinu o socijalnoj sigurnosti stanovništva. Političari ne bi smeli da se mešaju u unutrašnja pitanja Crkve, u crkveno ustrojstvo.
Vladajuća struktura u Crnoj Gori, odnosno Demokratska partija socijalista, na svom partijskom kongresu u plan i ciljeve za budućnost uvrstila je i stvaranje svoje autokefalne „crkve“. Kako gledate na tu pojavu, posebno imajući u vidu da se radi o sekularnoj partiji građanske orijentacije?
─ Hristos je rekao: „Sagradiću Crkvu i vrata adova neće je nadvladati“. Danas vidimo političare koji kažu: „Ja ću da stvorim svoju crkvu“. Posao političara nije da stvaraju crkve već da stvaraju političke partije, a stvaranje i organizacija crkve je prerogativ crkvenih ljudi. Znamo da su se istorijski granice Crkve menjale. To nije neka činjenica koja se ne može pomeriti. Naprotiv, to je jedan veoma pomerljiv proces. Međutim, tim procesom ne treba da rukovode političari. To je, isključivo, unutarcrkveni proces, i ukoliko neka od političkih partija postavlja u svoje planove stvaranje neke nove crkve, šta to znači? Da ona nema više čime da se bavi? Da je ona rešila sva socijalna pitanja? A postoji takav izraz kao sloboda savesti i sloboda veroispovesti.
Nije na političkim partijama da stvaraju nove crkve
Ukoliko građanska partija sekularne orijentacije daje takve najave da će organizovati i stvarati svoje crkve, to je direktno mešanje u unutarcrkvena pitanja u koja političari ni u kojem slučaju ne bi smeli niti bi trebalo da se mešaju. Takođe, to je kršenje prava slobode veroispovesti i savesti. Želim samo da vam navedem primer: Rimokatolička Crkva ima svoje eparhije i strukture u mnogim delovima sveta. Pri tome, crkveni centar te Crkve se nalazi u Rimu.
Nedavno je u Narodnoj Republici Kini bila takva situacija gde je kineska vlast zahtevala da Rimokatolička Crkva Kine bude odvojena od Rima. Međutim, sa tačke gledišta rimokatolika, to je nenormalna pojava. Na kraju, kineske vlasti su stupile u kontakt sa Rimokatoličkom crkvom, u dijalog sa njima i došli su do zaključka da kineski rimokatolici mogu kao svoj centar da priznaju Rim. I u ovom slučaju Rim je duhovni crkveni centar za sve katolike u svetu. A, na primer za pravoslavne, koji su vernici Ruske pravoslavne crkve, i to ne samo one pravoslavne koji žive na teritoriji Rusije, već i na teritorijama koje sam ranije pomenuo, duhovni i crkveni centar je u Moskvi. I moramo da znamo da to nije politički već duhovni centar. I ista je stvar sa Srpskom pravoslavnom crkvom koja ima strukture u raznim državama. Međutim, njen duhovni centar je Srpska Patrijaršija, koji se trenutno nalazi u Beogradu a nekada se nalazila u Peći. Isti je slučaj i sa Ruskom pravoslavnom crkvom, čiji se duhovni centar nalazi u Moskvi. Međutim, on se nekada nalazio u Kijevu. I iz tog razloga, političke partije ne treba da se upuštaju u avanture sa stvaranjem novih crkava. Dajte crkvenim ljudima da sami rešavaju svoja pitanja i svoje probleme.
Ovih dana predsjednik Crne Gore je izjavio da se Srpska crkva odupire dijalogu sa crnogorskim vlastima i da nema dogovora, budući da dobija takve instrukcije iz Moskve i Beograda. Takođe, takve optužbe često čujemo od raznih političara i analitičara već duži vremenski period. Kakav odnos ima Ruska pravoslavna crkva prema sestrinskim pomjesnim crkvama, a u tom smislu i prema našoj? Jesu li opravdana ovakva mišljenja?
─ Ruska pravoslavna crkva ne može da daje neke instrukcije sestrinskim pomesnim crkvama, ali ona može da ih podrži, na prvom mestu molitveno, što ona i čini. Ja želim da napomenem i to da veze između Ruske pravoslavne crkve i Srpske pravoslavne crkve imaju svoju mnogovekovnu istoriju, i takođe želim da napomenem o onim dubokim istorijskim vezama koje postoje između ruskog pravoslavnog naroda i crnogorskog pravoslavnog naroda.
Kanonska crkva ima podršku Rusije
Nije u Rusiji, već je u Crnoj Gori nastala ona čuvena poslovica „Nas i Rusa - 300 miliona“. Jedinstvo naših naroda je zapečaćeno i krvlju naših vojnika, koji su svoju krv prolivali za oslobođenje balkanskih zemalja. I to je istorija koja je za nas sveta. I mi naravno podržavamo srpski narod i crnogorski narod i podržavamo i podržavaćemo Crkvu u Crnoj Gori i Srbiji. Ali, naravno, podržavaćemo onu kanonsku crkvu, a ne neke raskolničke grupacije, one koje sebe nazivaju pravoslavnim, a u suštini su samozvanci i samoposvećenici.
Poznato je da je Ruska pravoslavna crkva, u protekle dve decenije prilikom raznih turbulentnih previranja, vezanih za crkveno-državne odnose u Crnoj Gori, bila spremna da podrži svaku inicijativu u pogledu poboljšanja i regulisanja tih odnosa. I osim redovnih susreta i kontakata sa predstavnicima Srpske pravoslavne crkve, imali ste susrete sa najvećim predstavnicima crnogorske vlasti. Poznato je da je gospodin Đukanović u Moskvi imao susret sa blaženog spomena patrijarhom Aleksejem Drugim. Takođe, sadašnji patrijarh Kiril, prilikom osvećenja Sabornog hrama u Podgorici imao je takav susret. Vi, prilikom svoje posjete Crnoj Gori 2011. godine, imali ste susrete sa državnim vrhom naše zemlje. Kakva je Vaša poruka crnogorskim vlastima na današnji dan?
─ Naša poruka je veoma prosta: dalje ruke od kanonske i pravoslavne crkve! Duboko smo ubeđeni da oni političari koji se mešaju sada u crkveno pitanje u Crnoj Gori, ne rade samo loše, već i duboko antinarodno delo i da idu protiv svog naroda. O tome i svedoče desetine hiljada ljudi koji su izlazili na litije po celoj Crnoj Gori. O tome svedoče potpisi lekara, učitelja, vojnika, advokata, profesora i svih onih ljudi koji ovih dana sabiraju svoje potpise i time iskazuju podršku pravoj Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi koja je jedinstveni deo Srpske pravoslavne crkve. U toj situaciji, država, koja je otišla protiv kanonske crkve,posvedočila je da je otišla protiv svog naroda.
Crnogorskim vlastima ide u korist da podrže SPC
Naša poruka crnogorskim vlastima je veoma prosta: zaustavite se, razmislite i prekinite sa progonom i sa završavanjem dela koje ste započeli. Još do početka ove epidemije, izgleda po naredbi predsednika Đukanovića, meni se obraćao i ambasador Crne Gore. Doneo mi je čuveni zakon, koji je već usvojen sa prevodom na ruski jezik i pokušavao je da me ubedi da nikakva diskriminacija pravoslavne crkve tamo ne postoji. Ja sam tamo pročitao neke stvari koje ću reći sada po sećanju, a uveren sam da vi bolje znate tekst tog zakona.
Pročitao sam da sva crkvena imovina koja je sagrađena do 1918. godine automatski postaje državno vlasništvo, a tek na osnovu toga neka državna uprava ili neko Ministarstvo može da rešava kojoj religioznoj strukturi će dodeliti oduzetu imovinu od kanonske crkve. I tada sam rekao gospodinu ambasadoru, imajući u vidu vlast u Crnoj Gori, da vi stvarate takvu atmosferu gde omogućavate nacionalizaciju i otimanje crkvene imovine sa mogućnošću dodeljivanja iste nekim drugim strukturama. To je veoma opasan put i želeo bih, obraćajući se crnogorskim vlastima, da kažem sledeće: Ukoliko želite podršku naroda, ne idite protiv Crkve. Podržite Crkvu i vas će podržati narod.
U Vašim ranijim intervjuima, posebno u programu: „Crkva i svijet“ vidjeli smo da ste povlačili paralele između aktuelne situacije u pogledu odnosa prema Crkvi u Ukrajini i Crnoj Gori. Ne možemo da ne primijetimo da se ni u Ukrajini, niti u Crnoj Gori ta tema ne problematizuje od strane ne samo vjerujućih ljudi, nego uopšte od društva u cjelini. Problematizacija i u jednom i drugom slučaju dolazi upravo od državnog vrha. Zašto se to dešava?
─ Situacija u Crnoj Gori nas, zaista, podseća na situaciju koju smo mogli da vidimo u Ukrajini, u vreme vladavine predsednika Porošenka. Gospodin Porošenko je, takođe, u vreme svoje predizborne kampanje kao jedan od glavnih ciljeva stavio odvajanje Ukrajinske pravoslavne crkve od naše RPC. Mislio je da će preko toga obezbediti svoju političku budućnost i svoj drugi predsednički mandat. Zbog toga je napravio dogovor sa patrijarhom Vartolomejem.
Na našu veliku žalost, patrijarh Vartolomej je podržao te političke ambicije i legalizovao crkveni raskol u Ukrajini i taj čin, ni u kom smislu, nije rešio pitanje ukrajinskog raskola zato što kanonska Crkva, kao što je bila i ostala je u jedinstvu sa RPC, a raskolnici su ostali u raskolu. U tom raskolu u Ukrajini postoje ljudi koji nisu imali, čak, ni traga od arhijerejske hirotonije. To su, takođe, samozvanci i samoposvećenici i nikakav Tomos patrijarha Vartolomeja im nije mogao dati legitimitet. Govoriti o tome kako se završila politička karijera predsednika Porašenka je nepotrebno, to je dobro poznato. On je celu Ukrajinu obilazio sa tim nesrećnim Tomosom, a na izborima je propao, izgubio, kako bi se kod nas reklo, sramotno. Tomos nije pomogao.
Crkva i narod - jedna celina
Mislim da veliku grešku čine oni političari koji stavljaju akcenat na crkvena pitanja u sklopu svojih predizbornih kampanja. Tim pre kada se političar ne trudi da dobije podršku Crkve, nego naprotiv, želi da uništi Crkvu u svoje političke ciljeve. To jest, njemu se ne dopada ta Crkva koja postoji sad u Crnoj Gori, već želi da stvori neku drugu, ali Crkva i narod su jedna celina. Onda bi možda i narod trebalo zameniti nekim drugim narodom? Smatram da je reč o političkoj kratkovidosti i političkom avanturizmu.
Pomenuli ste odnose između RPC i Konstantinopoljske patrijaršije. Mogli smo vidjeti, i pored opterećenih odnosa, prilikom donošenja rešenja i promjeni statusa crkve Premudrosti Božje Svete Sofije i njenog pretvaranja u džamiju, krajnje negodovanje u Ruskoj Crkvi zbog tog čina i to sa najviših i sa Vaše lično adrese. Šta nam možete reći na tu temu? Da li to može biti povod za prevazilaženje nekih razlika?
Želeo bih samo da napomenem da je ruski patrijarh Kiril prvi od pravoslavnih prvojeraraha podigao svoj glas protiv pretvaranja Crkve Svete Sofije u džamiju kada je već bio pripremljen akt i rešenje o tome, međutim, još nije stupilo na snagu. Odmah za Njegovom Svetošću državna Duma Ruske Federacije isto je izjavila svoje negodovanje povodom tog pitanja.
Promena statusa Aja Sofije - udarac za ceo hrišćanski svet
Postoje neki novinari kod nas u Rusiji, u Ukrajini koji govore da je patrijarh Vartolomej sam kriv što je Sveta Sofija ponovo postala džamija. Kažu da je to kao jedna vrsta kazne zato što je on podelio pravoslavlje. Ali, ja sa tom tvrdnjom nikako ne mogu da se složim zato što je Sveta Sofija konstantinopoljska opštepravoslavna svetinja. Za nas Ruse ona ima posebno značenje. Kada je ravnoapostolni knez Vladimir rešavao koju veru treba da primi ruski narod, poslao je svoje izaslanike na razne strane da bi videli gde i kako se ti ljudi mole, i koja od tih vera će biti najbliža ruskom narodu. Da dođu, da vide i da mu kažu. Ti izaslanici kneza Vladimira bili su u Judeji, bili su kod muslimana, bili su kod zapadnih hrišćana i na samom kraju došli su u Konstantinopolj. I kada su ušli u dom Premudrosti Božje u Konstantinopolju – Svetu Sofiju, kada su videli kako je uređena unutrašnjost, te skupocene mozaike i čuli blagozvučno pojanje horova u Svetoj Sofiji i prisustvovali bogosluženjima, kada su se vratili i sve te utiske preneli knezu Vladimiru, rekli su: 'Mi nismo znali da li se nalazimo na zemlji ili na nebu. Upravo ta poseta izaslanika kneza Vladimira je odredila u kom pravcu i kako će se sam knez Vladimir odrediti, a u ime njegovo i ceo ruski narod za pravoslavno hrišćanstvo.
Pretvaranje Crkve Svete Sofije u džamiju je udarac za celo pravoslavlje i ne samo za njega, ja bih rekao za celo hrišćanstvo, uopšte. To je udarac koji je naneo bol svim hrišćanima i veoma teško se nosimo sa tim bolom. Pojedini kod nas, takođe, govore da je patrijarh Vartolomej mogao da spreči pretvaranje crkve Svete Sofije u džamiju, ali da on to nije uradio. Ni sa tom konstatacijom, takođe, ne mogu da se složim. On to nije mogao da uradi, isto tako, kao što već duže vreme ne može da dobije dozvolu za otvaranje bogoslovske škole na ostrvu Halki.
Turske vlasti ignorišu patrijarha Vartolomeja, zato su mu ruke vezane
Vaseljenski partijarh Vartolomej nije mogao da utiče na odluku turskih vlasti o promeni statusa Aja Sofije, jer ga one ne shvataju ozbiljno i ignorišu ga. Nas, naravno, veoma ražalošćuje činjenica da je pravoslavni svet primio taj tužan događaj iznutra podeljen. Ne samo da nam nanose udarce spolja, već i sami sebi to činimo iznutra. To je veoma tužna činjenica. Ali, u našim životima postoje i radosni momenti. Nedavno je u Moskvi osveštan veliki hram u kojem će da se mole naši vojnici, a u Beogradu se privode kraju radovi na unutrašnjem oslikavanju i ukrašavanju Hrama Svetog Save. U tom blagočestivom delu učestvuju ruska država, RPC i naši majstori mozaičari. Nadamo se da ćemo u skorije vreme, kada budu svi ti poslovi završeni, dolazeći u Hram Svetog Save u Beogradu, ulazeći u njega, moći da se osećamo kao oni izaslanici kneza Vladimira kada su ušli u Sofiju.
Zahvaljujemo Ruskoj pravoslavnoj crkvi, ruskoj državi, ruskim umjetnicima na njihovom velikom doprinosu u izgradnji našeg Sabornog hrama, ne samo Beograda već i čitave SPC. Što se tiče odnosa Crkve i države u Rusiji konstatovano je da su nedavno izglasane nove ustavne promjene i da je Ruska pravoslavna Crkva imala svoje predloge na tu temu. Kakav značaj tih ustavnih korekcija za Crkvu i za rusko društvo uopšte?
─ Na prvom mestu u Ustavu Rusije danas se pominje ime Bog i to je veoma značajno za sve verujuće ljude u našoj zemlji, ne samo za pravoslavne nego i za druge religije. Zbog toga su i druge religije u Rusiji jednodušno podržale te ustavne promene. Takođe, sve tradicionalne religije u našoj zemlji su podržale i onu ustavnu normu koja kaže da je brak savez između muškarca i žene. Tamo imamo i druge izmene koje se tiču poboljšanja socijalnog statusa našeg naroda, na primer član o obaveznom povećanju penzija, kao i članove o zaštiti majčinstva i dece od strane države i te ustavne promene odgovaraju onim očekivanjima našeg naroda i zato ih je većina našeg naroda i podržala.
Pročitajte još: