Ako hrvatskoj „duševnoj boli“ dodamo i (severno) makedonsku, zbog najavljenih blokada ulaska u EU i NATO iz Bugarske, kao i stalnu opasnost ostvarivanja projekta „velike Albanije“ koja se „preliva i na Srbiju i Crnu Goru, postavlja se pitanje šta bi od bivših jugoslovenskih republika ostalo, ako bi se njihove komšije proširile na svoje „istorijske granice“.
Istoričar Čedomir Antić, profesor na Filozofskom fakultetu u Beogradu, kaže za Sputnjik da eventualni povratak na „istorijske granice“ nije moguć, jer bi to pripadalo logici 18. veka, odnosno vremenu bez nacija i demokratije.
Od vremena pre Prvog svetskog rata mnogo toga se izmenilo, tako da su u sadašnjoj Hrvatskoj, osim u nekoliko manjih opština, Hrvati dominantna većina, a isto je i sa Slovencima, i to je danas gotova stvar, jer je „nepodobno“ stanovništvo tih eks-Ju republika delom slavizovano, a delom proterano, ističe Antić.
Međutim, 1914. godine stvari su izgledale dosta drugačije nego danas. Kraljevina Srbija je bila međunarodno priznata i u njenim okvirima su bile zemlje do južnih granica današnje Severne Makedonije, a prema Albaniji je granice odredila jedna velika međunarodna komisija na Prokletijama, kaže Antić.
Crna Gora tog vremena je bila „mnogo siromašnija“ od današnje – imala je polovinu današnjeg izlaska na more, ali je u to vreme u njenim granicama bila i Metohija, tako da je 1912. uspostavljena granica između Srbije i Crne Gore i tada je počeo proces ujedinjavanja dve srpske zemlje.
Kad je reč o preostale četiri države nastale raspadom Jugoslavije, jedina koja je imala nekakvu državnost bila je Hrvatska. U to vreme, reč je o Hrvatskoj i Slavoniji, nedostižan san hrvatskih političara bio je ujedinjenje sa Dalmacijom.
Zahvaljujući konzervativnoj politici i uticaju katoličke crkve, bio je stvoren je politički okvir, koji je, istina, bio marginalan, a koji je insistirao na stvaranju velike hrvatske države koja bi asimilovala Srbe.
„Čak je Ante Starčević imao ideju da i Srbija bude u sastavu ’Velike Hrvatske‘ ali naravno, to u to vreme nije bio mejnstrim. Hrvatski političari su shvatili početkom 20. veka da nikad neće imati podršku ni Austrije, ni Ugarske da u okviru Austrougarske dobiju neka veća prava. Njihova prava su bila toliko mala da je u oblasti današnje centralne Hrvatske i Slavonije hrvatski ban bio podređen pomoćniku ministra unutrašnjih poslova u Budimpešti“, kaže Antić.
Dalmacija je takođe imala neku autonomiju, ali u okviru austrijskog dela Habzburške monarhije, i imala je jedan pokret koji je zahtevao veću autonomiju, koji nisu podržavali ni Hrvati ni Srbi, koji su činili 17 odsto stanovništva.
Interesantno je da je devedesetih godina 19. veka u Dubrovniku na prvim izborima koji su sprovedeni u tom starom gradu pobedila Srpska stranka primorja. Srpski nacionalni pokret je stigao u Dubrovnik koji je dominantno katolički i u kome je tek krajem 18. veka podignuta jedna pravoslavna crkva, ali je ideja o etničkoj bliskosti sa Srbima, koja je nastala u srednjem veku, prosto prevladala krajem 19. veka, ističe naš sagovornik.
Slovenci da dignu spomenik kralju Petru
„Kad je reč o Sloveniji, Slovenci su ušli u Jugoslaviju 1918. godine kao etnička zajednica. Prvi put kad je jedna međunarodno priznata država u svom nazivu sadržala naziv Slovenac bila je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, tako da bi u Sloveniji, da tamo postoji malo časti i inteligencije, spomenici kralju Petru bili vrlo česti. Međutim, to u Sloveniji nije slučaj, malo zbog komunizma, malo zbog vrlo uskogrudog nacionalizma“, naglašava Antić.
Taj uskogrudi nacionalizam u Sloveniji probudio je najveću mržnju prema Srbima upravo u trenutku kad su Osimskim sporazumima krajem sedamdesetih i početkom osamdesetih godina prošlog veka dobili međunarodno priznate granice, dodaje sagovornik Sputnjika.
Slovenci su živeli u tri istorijske oblasti Habzburške monarhije, odnosno Austrije, i od toga su u dve činili beznačajnu manjinu, kaže Antić i dodaje da je svojevremeno čitao u srpskim novinama iz sredine 19. veka pismo nekog Slovenca iz Kranjske, koji piše — „braćo Srbi, pomozite, nas ovde zovu ’slovenski psi‘“.
Veliko je pitanje kako bi Slovenci preživeli germanizaciju i italijanizaciju, naglašava Antić i dodaje da slovenačko primorje nije bilo etnički slovenačko.
Bosna i Hercegovina od srednjeg veka nije bila država i njoj austrougarske vlasti, koje danas hvale pojedini bošnjački „rodoljubi“, nisu dale čak ni ravnopravnost sa drugim Južnim Slovenima u okviru Habzburške monarhije.
Uloga komunista u makedonskom pitanju
„Entitet koji se danas zove Severna Makedonija do 1913. godine nije postojao ni na koji način, a makedonske granice na jugu odredila je srpska vojska i sporazum grčke i srpske Vlade, a na istoku rat sa Bugarskom, prvo onaj iz 1913. godine, a onda i onaj koji se završio 1918. godine“, kaže Antić i dodaje da je Strumica do 1918. godine bila u sastavu Bugarske.
Bilo je svega 33 odsto istorijske oblasti Makedonije u kojoj su većina bili Grci, ali su i na nju pretendovali tvorci moderne makedonske države, odnosno komunisti u periodu od 1945. godine. Samo 33 odsto Vardarske Makedonije ostalo je izvan Jugoslavije, a u ostatku su se ljudi većinom izjašnjavali kao Bugari do 1945. godine, između 55 i 60 odsto stanovništva.
„Prema srpskom vojnom popisu i prema procenama Stojana Novakovića, između 20 i 22 odsto su se osećali kao Srbi ili su bili odani Srbiji, pre svega na zapadu i severu zemlje. O nekoj autonomiji ili samostalnosti nije bilo reči i to je uspostavio tek komunistički režim koji je stvorio i jezik, normirajući ga šezdesetih godina, i Crkvu, otcepljujući je od SPC protiv volje ne samo SPC već svih pravoslavnih crkava i protiv volje monaštva i sveštenstva, što i sad vidimo u Makedoniji“, ističe Antić.
Bugarima i Srbima se osećalo oko 90 odsto slovenskog stanovništva Vardarske Makedonije pre Drugog svetskog rata, a danas su Makedonci sveli Srbe na tri do pet odsto, dok Bugara ima oko 1.500 u Republici Severnoj Makedoniji.
Kad bi se točak istorije vratio unazad za nešto više od stotinu godina, od eks-Ju republika ostale bi samo Srbija i Crna Gora i negde oko 60 odsto današnje Hrvatske kao nekakva autonomna oblast, naglašava Antić.
Međutim, ta autonomija ne može se porediti ni sa autonomijama federalnih jedinica u Nemačkoj, a čak je i današnja Vojvodina po mnogo čemu samostalnija nego što je bila Hrvatska u to vreme. I ta minimalna autonomija bila je moguća samo u sporazumu Srba i Hrvata jer su Srbi u to vreme činili više od četvrtine stanovništva Hrvatske i Slavonije.
„U takvoj Hrvatskoj ne bi bili ni Istra, Dalmacija sa ostrvima, Baranja i Dubrovnik, a unutar te autonomije morali bi određeni procenat da daju Srbima, čiji bi položaj bio veoma sličan položaju Albanaca u današnjoj Severnoj Makedoniji“, zaključio je Antić.